مقالات علمی عطر

مفهوم سینتتیک در عطرسازی و هرآنچه باید درباره مواد سینتتیک بدانید

در این مطلب قصد دارم در مورد یکی از اصطلاحات رایج اما چالش برانگیز مرتبط با دنیای روایح صحبت کنم. طی یک تعریف ساده، به ماده ای که جهت جایگزینی مواد طبیعی استفاده میشه، ترکیب سینتتیک (Synthetic) میگیم (بعضاً سَنتتیک گفته میشه) که با مطالعه ی این مطلب بیشتر با مفهومش آشنا خواهیم شد.

انواع موادی که به عنوان ماده ی اولیه در ساخت عطر مورد استفاده هستند رو میتونیم به دو دسته تقسیم بندی کنیم:

۱) مواد اولیه طبیعی

۲) مواد اولیه سینتتیک

هرچند که این دسته بندی بر میگرده به دیدگاه افراد در تعریفی که از مواد و ماهیتشون دارند و شاید بشه گفت مرزبندی دقیقی وجود نداره. پس اینو در نظر داشته باشید که صحبت های مطرح شده در این مطلب صرفا یک دید کلی هست. 

بررسی دو دسته مواد سینتتیک

کلاً هر دو دسته میتونن در کیفیت و به تبع، در قیمت گرون یا ارزون باشند. می دونید منظورم چیه؟ گاهی ماده اولیه بصورت طبیعی به وفور در دسترس هست، محدودیتی برای استفاده نداره و با ساده ترین روش میتونه عصاره گیری بشه.

در چنین شرایطی بهای تمام شده براش چندان گرون نیست. در حالی که سمت مقابل این قضیه ترکیباتی هستند که در عین طبیعی بودن چون کمیاب هستند یا پروسه ی عصاره گیریشون سخت، زمانبر و در کل هزینه بر هست، بهای تمام شده بالایی دارند.

در مورد سینتتیک ها چطور؟ اگرچه به طور کلی سینتتیک ها برای تولید انبوه گزینه های بهتر و ارزونتری هستند اما یکسری استثنا هم وجود داره (مثل آیرون (Irone) که ترکیب بدست آمده از زنبق با راندمان بسیار کم و بهای زیاد هست).

سینتتیک


سینتتیک

پس فرقشون کجاست؟ چی باعث میشه که یک عطرساز تصمیم بگیره از چه نوع ماده ای استفاده کنه؟

واقعیت اینه که مواد اولیه طبیعی، پیچیدگی و یکپارچگی بالایی رو ارائه میدن. گفتم پیچیدگی و یکپارچگی رایحه، این همون پاشنه آشیل مواد سینتتیک هست به طوری که اگر به اندازه ی کافی با ظرافت کار نشده باشن، میتونن خیلی زمخت و آزار دهنده باشند یا اینقدر ساده و بدیهی که شدیداً توی ذوق بزنن!

اما مزیت سینتتیک ها رو نباید فراموش کنیم. از سال ۱۸۸۲ که به واسطه ی کومارین در عطر اوبیگان فوژه رویال، شاهد اولین استفاده (نه اولین کشف) سینتتیک ها در جریان عطرسازی بودیم، کم کم ابتکار عمل بالا رفت و پیشرفت عطرسازی مدرن، مرهون سینتتیک ها بوده.

به زبان ساده تر، مواد طبیعی پیچیدگی و مواد سینتتیک ابتکار رو به ارمغان میارن. این پاسخ همون سوالی هست که چند خط بالاتر پرسیدم.

خب همونطور که میدونید مواد اولیه طبیعی اون دسته از موادی هستند که مستقیماً در طبیعت وجود دارند و به انواع روش ها مثل پرس سرد، تقطیر، تهیه تنتور و غیره، از اون ها عصاره گیری انجام میدیم.

و اما سینتتیک ها

واژه ی سینتتیک تصویری از تکنسین ها با لباس سفید در آزمایشگاه رو به یاد میاره. اما حقیقتاً این بخش از عطرسازی اونطوری که بنظر میاد نیست و میتونه هم از طبیعت و هم به عنوان محصول آزمایشگاهی به دست بیاد. 

اجازه بدید با مثال منظورم رو بهتر بیان کنم. رُز اکساید یک مولکول معطر با رایحه ی شبه فلزی هست که در رُز و شمعدونی پیدا میشه. 

حالا اگر ما بیایم و این مولکول رو جداسازی کنیم و در جای درست، مورد استفاده قرار بدیم در واقع به نوعی از یک ماده ی سینتتیک استفاده کردیم. در حالی که کالون (Calone) که یک ماده ی معطر آکواتیک با جنبه ی بویایی هنداونه ماننده، یک مولکول ساختِ دست بشر هست. 


 در کل مواد سینتتیک بصورت چهار دسته، در دسترس عطرساز خواهند بود:

جداسازی شده ها

جزئی از یک کل! مثل مطلبی که در مورد رُز اکساید گفته شد، جداسازی طبیعی در واقع جدا کردن یک عنصر معطر کوچک از اسانس طبیعی هست.

قاعدتاً گستردگی و پیچیدگی رایحه ی اسانس طبیعی بیشتره و با جداسازی، اون جزء رایحه ی ساده تری از خودش نشون میده. برحسب موقعیت، هرکدوشون میتونند کاربرد داشته باشند.

برای مثال یاس به تنهایی حاوی ۹۰۰ جزء یا به عبارتی پتانسیل جداسازی هست. که ما میتونیم حدود ۳۰۰ تا از اونها رو جداسازی کنیم. به مرور زمان، یک جز جداسازی شده ی جدید میتونه خیلی مهم و زمینه ای بشه برای رسیدن به کارهای جدید در عطرسازی.

یک مثال “متیل دی هیدرو جاسمونات” (هدیون Hedione) هست که اولین بار توسط عطار ادموند رودنیتسکا در دیور او سواژ استفاده شد. این ماده رایحه ی فِرِش و مرکبات مانندی داره اما چون از یاس به دست اومده، ماندگاریش بالاست و مثل اکثر نُت های مرکباتی کم دوام نیست.

یک روزی رویای عطرسازها این بود که بتونند همچین رایحه ای رو بصورت پایدار داشته باشند واسه همین هم امروزه حضور “متیل دی هیدروجاسمونات” رو در اکثر ترکیبات میتونید ببینید.

یک پل ارتباطی هست بین روایح فِرِش مرکباتی با پس زمینه ای از گل های سفید. تاثیرگذاری سینتتیک ها رو میبینید؟ سدرول (موجود در چوب سدر)، کومارین (موجود در دانه تونکا)، اتیل سینامات (موجود در صمغ استیراکس)، اوژنول (موجود در ادویه میخک)، ایندول (موجود در برخی گل های سفید)، لینالول (موجود در گشنیز) و ماسکن (موجود در مُشک) مثال هایی در این ارتباط هستند.

سینتتیک


سنتزی ها

همونطور که در مورد کالون گفته شد، ساخته دست بشر هستند. یعنی در آزمایشگاه و در نتیجه ی واکنش بین چند ماده ی اولیه، به دست میان و مولکولهای فوق العاده معطری هستند.

این ها تقریبا بیش از هر دسته ی دیگه، مواد اولیه عطرسازی رو به خودشون اختصاص دادند و ساخت عطرها رو به مسیرهای جدیدی هدایت کردند.

مثل بنزیل سالیسیلات در عطر “لغ دو تام از نینا ریچی” و ایزو بوتیل کوینولین در عطر “بَندی از روبر پیگه” یا دی هیدرومیرسنول در “کول واتر دیویدوف”. استفاده ی متعادل ازشون اغلب اثر جادویی داره.

اما زیادیش یجورایی حس عجیب و ناخوشایندی ایجاد میکنه. واقعا با این دسته از مواد بود که عطرسازها تونستند اون فاکتور نوآوری رو به وجود بیارن.

ایزو ای سوپر (رایحه ی چوبی سدر مانند)، اتیل مالتول (رایحه ی کارامل و شکلات مانند) و ایونون (رایحه ی بنفشه) چندتا مثال شناخته شده ی دیگه هستند.

سینتتیک


بازسازی شده ها

جایی که به وسیله یک حقه، بازتولید رایحه ای آشنا مغزتون را گول میزنه تا فکر کنید که واقعا اون ماده واقعی را بو کشیدید. این ترکیبات به وضوح مصنوعی هستند و در مقایسه با طبیعی ها کیفیت کمتری دارند.

این موارد توسط عطرساز برای بازسازی یک رایحه که بنا بر دلایلی در دسترس نیست، ساخته میشن که میتونیم به دو دسته تقسیم بندی کنیم:

گاهی استخراج در سطح وسیع برای بعضی از مواد طبیعی که کمتر در دسترس هستند، گرونه و همین مانعی میشه برای تولیدکننده. از طرف دیگه بعضا حتی امکان استخراج از ماده اولیه ی طبیعی وجود نداره و به دلیل عدم پایداری اسانس به دست اومده، تغییر ماهیت میده و بلااستفاده خواهد بود. 

پیچ امین الدوله، یاس بنفش (Lilac)، گل فریزیا و گل موگه مواردی هستند که در موردشون از بازسازی استفاده میشه.

در بعضی موارد هم به عنوان جایگزین موادی استفاده میشن که کاربردشون با ممنوعیت های ایفرا (IFRA) مواجه هست. مواردی که اکثرا برای مسائل محیط زیستی و کمک به گونه های در حال انقراض حیوانی و گیاهی و یا به دلایل سلامتی از جمله جلوگیری از آسیب رسان های پوستی استفاده ازشون ممنوع یا محدود شده.

مثل اسکاتول که علیرغم امکان جداسازی از سیوت، به دلیل ممنوعیت، امروزه سینتتیک تولید میشه.

سینتتیک


آلدهیدها: آلدهیدها موادی هستند که هم در طبیعت پیدا میشن و هم قابلیت اینو دارند در آزمایشگاه از طریق واکنش شیمیایی بهشون برسیم (یعنی به راحتی در دسته بندی جداسازی شده ها و سنتزی ها میشد جای بگیره).

اما علت اینکه به صورت جداگانه آوردم به اهمیت و جایگاه ویژه ی این خانواده از ترکیبات در عطرسازی برمیگرده.

به طور خلاصه اولین بار در اوایل قرن بیستم کشف شدند اما بهره برداری از اون ها در عطرسازی خیلی سخت جا افتاد. آلدهیدها با شماره ای که به صورت پیشفرض کنار حرف C قرار میگیره شناخته میشن که در واقع اشاره به تعداد اتم کربن داره.

آلدهیدهای کمتر از C12 رایحه ی مرکبات مانند، صابونی و وَکسی خاصی دارند و بنظر میرسه سایر نت ها در ترکیبِ یک عطر را به درخشش و ارتعاش در میارن. عطرهایی که مقدار زیادی از اون ها رو داشته باشند بهشون “آلدهیدی” گفته میشه.

آلدهیدهای بیشتر از C14، رایحه ی میوه ای دارند و بنابراین اگر ازشون به اندازه ی مناسبی استفاده بشه بجای عطر آلدهیدی بهشون عطر “میوه ای” گفته میشه. برای آَشنایی کامل با اون ها توصیه میکنم  این مطلب رو حتماً ببینید.

سینتتیک

در انتها همونطور که خودتون هم از مطالب بالا متوجه شدید، باید بگم که حضور سینتتیک ها برای توسعه ی عطرسازی مدرن ضروری هست. مثل انقلاب صنعتی که عاملی شد برای تولید انبوه و بهره برداری جمعی، اصولا صنعت عطر هم بدون سینتتیک ها نمی تونست به وجود بیاد.

در واقع اگر سینتتیک ها نبودند، ما شاهد این حجم بالا از تولیدات عطر و این تعداد از عطرسازها نبودیم. اون ها باید باشن، برای اضافه کردن جلوه های ویژه به دنیای روایح و امید به خلق آثاری متفاوت برای ارضای میل تنوع طلب ما.

برچسب ها
مشاهده بیشتر

نوشته های مشابه

11 دیدگاه

  1. سلام.بسیار عالی بود .
    سوالی که دارم در مورد .پراکنش عطرها .کدام دسته از واکنش ها موجب پخش بو در عطرها میشه .ممنون میشم توضیحی دهید

    1. سلام ممنونم💐
      پراکنش رایحه ارتباطی به «واکنش» نداره! پراکنش رایحه وابسته به ماهیت ماده معطر هست و بیشتر تابعی از قوانین فیزیکی. هرچقدر سایز مولکول معطر کوچکتر باشه پایداری بر روی پوست کمتر و سرعت انتشارش بیشتره و هرچه مولکول معطر سنگین تر باشه دیرتر از پوست جدا و منتشر خواهد شد.

  2. سلام ممنون ازاطلاعات خوب و مفیدتون .اگه امکانش هست میشه منبع هاتونم لطف کنین بفرستین؟

    1. سلام
      بخش اعظم مطلب برگرفته از کتاب The essence of perfume هست
      مثال ها و بعضی توضیحات دیگه بر اساس اطلاعات و مواردی هست که از مقالات و مجلات مختلف در طول سالها برخورد داشتم

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
Web Statistics
بستن
بستن

بلوک تبلیغ حذف شد

با غیرفعال کردن مسدودکننده تبلیغات از ما حمایت کنید