افسانه نارسیس : نگاهی به نُت گل نرگس در عطرسازی از ابتدا تا امروز

اسم نرگس (Narcissus) برگرفته از واژه ی یونانی Narke به معنی بی حسی و به خواب رفتن هست و چه واژه ای بهتر از این میتونه اون قدرت اعتیادآور بوی گل نرگس رو نشون بده. اما شاید جالب باشه بدونید مطابق با داستان های اساطیری یونان، نارکیسوس (به یونانی: Νάρκισσος) یا نارسیس نام جوان زیبارویی بوده که در اثر نفرین نمسیس محکوم شد تا همیشه به تصویر خودش در آب خیره بشه و در همین حال هم جان داد. بعد از این بود که او تبدیل به گل نرگس شد. گل نرگس چیزی جز همون تصویر زیبا نیست. همونقدر ظریف و تاثیرگذار. رایحه ای مست کننده که یادآور بوی یاس و ایلانگ ایلانگ هست. در صورتی که به صورت ابسلو عصاره گیری بشه، کاراکتر بویاییِ منحصربفرد گل نرگس به بهترین شکل خودشو نشون میده. در این فرم، رایحه ی اغواگر، سبز، ادویه ای، گل های سفید، علفی، عسلی و حیوانی داره.

نرگس در فرهنگ و هنر

در شرق دور و خاورمیانه، نرگس به صورت نمادین، تفاسیر هنری مختلفی داره. نرگس یکی از نمادهای رایجِ باغ های ایرانی و یکی از گل های سنتی سال نوی ایرانیان هست که نشانه ای از اعتدال بهاریه. در فرهنگ پارسی، گلبرگ های بادام مانندِ گل نرگس، نمادی از چشمانی زیباست و هنرمندان هرجا می خواستند زیبایی زنانه رو به تصویر بکشن، اون زن با گل نرگس در دست تصویر میشد.

حضور این گل رو همچنین در کتب خطی برجسته ی ایران، هند و افغانستان از قرن شانزدهم تا نوزدهم میتونیم ببینیم. یکی از زیباترین جلوه های نرگس، مدیون هنرمند ایرانی-اسلامی نقاش دوره ی صفویه، شفیع عباسی در سال ۱۶۵۳ هست که بر مکاتب پرنده شناسی و گیاه شناسی اروپا هم تاثیر گذار بود. شما میتونید این نقاشی زیبا رو در عکس زیر ببینید.

تاریخچه و خواستگاه نرگس

مدت زمان زیادی از استفاده از نرگس در عطرسازی میگذره. عطار سیمون بغب (Simon Barbe) در کتاب Le Parfumeur François که مربوط به سال ۱۶۹۶ میشه از نرگس های وحشی که برای استفاده تجاریِ عطرسازی نزدیکی های منطقه ی گراس برداشت میشده، صحبت کرده. احتمالاً خواستگاه گل نرگس به کشورهای آسیای میانه و مدیترانه بر میگرده. اما در فرانسه به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان این گل زیبا، به صورت خودرو در جنوب رود لوآر رشد میکنه. بیشترین تراکم نرگس در منطقه ی اُپغَک (Aubrac) در فرانسه به صورت یک نوار ۹ کیلومتری مابین دو دهکده ی نَزبیلَن (Nasbinals) و مَلبوزُن (Malbouzon) ظاهر میشه. با این وجود بزرگی منطقه ی قابل برداشت نرگس در اون حوالی به ۲۰۰ کیلومتر مربع میرسه البته بعضی از دشت ها در مناطق دورتر هم هستند که تا حد کمی ازشون استفاده میشه.

انواع و عصاره گیری نرگس

برای به دست آوردن اسانس گل نرگس، قبل از اینکه استخراج با حلال های فرار مورد استفاده قرار بگیره، عصاره گیری به روش استخراج و روش ماسراسیون (خیساندن) در چربی داغ رایج بود که در هر دو مورد بازده کار بسیار پایین هست. گونه های مختلفی از نرگس در عطرسازی استفاده میشه که ممکنه باعث کمی سردرگمی باشه.

سه گونه ی Narcissus tazetta، Narcissus poeticus و Narcissus jonquilla مهمترین ها هستند که خصوصا مورد آخر – همون نرگس وحشی – در کل به صورت جداگانه و ویژه ای مورد توجه عطرسازهاست. من به طور خلاصه توضیحات مربوط به هر کدوم از این سه نوع نرگس رو در عکس های زیر آوردم. در این عکس ها به مهمترین ترکیبات تاثیرگذار در شکل گیری رایحه ی این گل اشاره شده.

همونطور که میبینید چند مولکول معطر مشترک و تعدادی هم مولکول معطر متفاوت دارند. همین هم باعث میشه پروفایل بویاییشون تا حدی مشابه اما در کل، نسبت به هم متفاوت باشه. جالبه بدونید همونطور که کمی بالاتر در نقاشی شفیع عباسی دیده میشه، بیشترین نوعی از گل نرگس که در ایران رشد میکنه Narcissus tazetta هست.

نرگس گلی با کاراکتر قوی و پیچیده ست که جنبه های بویایی مختلفی از خودش نشون میده. چه در کنار سایر گل ها قرار بگیره یا در یک کولون، حس تر و تازگی و سبز رو پی ریزی میکنه و به همون میزان، در عطرهای تیره و سنگین، بُعد حیوانی خودشو بروز میده. در تصویر زیر شما به صورت خلاصه عطرهای نرگسی برجسته رو بر حسب کاراکتر بویایی که دارند میتونید دنبال کنید. و در ادامه، تعدادی از اون ها رو که رایحه ی این خُنیاگرِ جذاب در اون ها جلوه گر هست، با هم بررسی می کنیم.

برای وضوح بیشتر، لطفا تصویر رو با راست کلیک در صفحه ای جداگانه باز کنید.

هرمس او دو نارسیس بلو  Eau de Narcisse Bleu Hermes 

معجزه ی سرخوشی در مهمانی از پودر و گل، نرم مثل پوست کودک، سفید مثل ملحفه ی خشک شده در آفتاب و اعتیادآور مثل یک پودینگ خامه ای. این عطر حسی مشابه با یک گلوله ی پنبه ای متراکم منتقل میکنه و در عین حال با شروعی درخشان از برگاموت و گالبانوم (باریجه) همراهه. در حالیکه پچ پچ پودری و آرام نرولی در اون حوالی به این ترکیب سرک میکشه و بر بستری سبز و باطراوت از نرگس به نرمی بر پوست میشینه. اما این پایان کار نیست و در همون مختصر مجال نمایش، رد چوبی-مُشکی خوشایندش زنگ آخر خواهد بود. یک کولون خوش رنگ و لعاب دیگه از هرمس، که با درگیر شدن در جنبه های سبز و گیاهی نرگس و مختصر اشاره ای به پودر و مشک، باعث شده این او دو کولون، یک نمایش جذاب و دوست داشتنی رو پدید بیاره. 

گرلن وول دو نویی Guerlain Vol de Nuit

همونطور که در یکی از مطالب یکشنبه ی بارانی در مورد وول دو نویی مفصل گفتیم، این یک عطر چوبی، زنبقی و سبزِ رزینی و نرم با پرده ای از چرم و عنبر و مُشک هست. یکی از مطرحترین و اولین عطرهایی که با محوریت صمغ باریجه (گالبانوم) ساخته شده و دُز بالایی از این ماده رو در کنار عناصر حیوانی، گل نرگس، و زنبق به نمایش میذاره تا چهره ای زنانه، مصمم، سرد مزاج، زن سالار و جدی بسازه که در عین حال سایه روشنهای چرم بهش پرستیژِ لوکس، اشرافی و ظریف میده. وول دو نویی یا همون پرواز شبانه (گشت شبانه) گرلن که به دلیل استفاده از نُتهای انیمالیک (حیوانی) سنگین و متعدد مجبور بود برای تداوم تولید ریفورموله بشه، بارِ سنگین جبران بُعد حیوانی رو بیش از پیش بر دوش نرگس گذاشت تا ما امروزه همچنان شاهد حضورش در بازار باشیم.

لاغتیزُن پغفومه مون دو نارسیس Mont de Narcisse L’Artisan Parfumeur

آنه فیلیپو به عنوان عطرساز این عطر، قبل از این هم در سال ۲۰۰۶ یک عطر نرگسی دیگه برای برند لاغتیزُن پغفومه به نام فلوغ دو نارسیس کار کرده بود. سال ۲۰۱۸ بود که آنه دوباره با یک عطر نرگس محور و اینبار با منشا الهام و پس زمینه ای از ارتفاعات اوورنی و افقِ آتشفشان برگشت.

چشم انداز بویایی عطرساز حضور گل نرگس در مجاورت دشتی آرام گرفته بعد از طوفانی از آتشه. سرزمینی از دود و خاکستر و در واقع همین هم هست که ما بعد از یک آغاز خیلی سبز و گیاهی، از این عطر رایحه ی دود، چرم و رزین میگیرم. این آتش با جرقه ای از درخشش و طراوت فلفل، برگاموت و هل شروع میشه در حالیکه به نظر میرسه نرگس به راحتی بر روی یک صندلی بزرگ چرمی و قدیمی لم داده، صندلی که از ترکیب وانیل و قیر بیرچ (درخت توس) بوی تنباکویی، شیرین و دودیِ گیرایی ازش بلند میشه. ایده ی به تصویر کشیدن گل های وحشی کوهستانی به همراه بالانس عالی ترکیبات این عطر، با ظرافت و به طور کامل اجرا شده.

او دو روشا Eau de Rochas by Rochas

در حالیکه دهه ۱۹۷۰ بیشتر حول و حوش عطرهای پچولی محور میچرخید، او دو روشا یک موفقیت چشمگیر بود چون تونسته بود آسان پوش بودن یک ادو کولون رو با یک ساختار زیبا، ترکیب و یک امضای غیرقابل توصیف ایجاد کنه. شروعش، کاملا مشخصات یک کولون رو داره: برگاموت و لیمو که تا حدی با جنبه های سبز و فلزی ماندارین (نارنگی) شکل گرفته. اما قلب گلی این عطر، اونو در یک مسیر دوست داشتنی از روایح طبیعی پیش میبره: ژرانیوم (شمعدانی)، یاس، موگه و نرگس به ترکیب حس و حال علوفه ای میبخشند و بعد شما میتونید یک بیس شیپغ و چوبی را بلافاصله تشخیص بدید.

اوکماس (خزه درخت بلوط)، وتیور و صمغ مرّ در عین حفظ زیبایی ترکیب، گرمی و جذابیت بیشتری به عطر اضافه میکنند و به این ترتیب یک عطر بدون تاریخ (عطری برای همه ی ادوار) شکل میگیره. خیلی ها عطر آئورا ماریس از برند لورنزو ویلورسی رو دنباله روی راه ادو روشا و به نوعی مدل امروزی تر این عطر میدونند.

مسک میلانو رومانزا Masque Milano Romanza

شاید به جرات بشه گفت با اختلاف زمانی چشمگیری از آخرین عطر فلورالِ بی نظیر با بوی نرگس، سالها میگذشت و هیچکس عطری با محوریت بوی این گل به کیفیت و خلوص رومانزا تولید نکرده بود. حتی میشه گفت کیفیت خارق العاده و رایحه عمیق و پراحساس این عطر در بین عطرهایی که این روزها تولید میشن، مثل ستاره قطبی از سایر کارها متمایز میشه. رایحه اصلی رومانزا گل نرگس هست اما آذینِ این گل با رایحه گل سوسن و یاسی که حس حیوانی کنترل شده ای به عطر میده اون رو به یک شاهکار اروپایی قرن هجدهمیِ بی بدیل تبدیل میکنه.

عطر در عین حال که حس و حال مدرن و امروزی داره، گویی میراثی هست که از دورانی که نشانی از اتومبیل نبوده و زندگی فست فودی معنایی نداشته، به عصر ما رسیده. اصیل، شفاف، ساده در ترکیب اما عمیق در احساسات شاعرانه. این سمفونی تکنوازی گل نرگس با بستر چوبی حساب شده اش که سدر و وتیور رو میشه به راحتی توش تفکیک کرد، کامل میشه. شاید در نگاه اول عطری زنونه به نظر بیاد اما در کلیّت یک عطر یونیسکس بی نظیره.

لورنزو ویلورسی آئورا ماریس Lorenzo Villoresi Aura Maris

ویلورسی رو میشه شاعر عاشق پیشۀ کلاسیک کارِ دنیای عطرِ عصر معاصر دونست. عطرسازی که نه خودش و نه کارهاش به هیچکس و هیچ عطر دیگه شباهت نداره و خط مشی مشخص و امضای پررنگ حال و هوای شخصیش توی همه کارهاش به خوبی نمود پیدا میکنه. به شخصه آئورا ماریس رو یکی از بهترین کارهای ویلورسی میدونم و یکی از بهترین کارها برای شناختن فضای احساسیِ این عطرساز. رایحه نرگس در این عطر در پلان اول قرار نداره اما در کنار برگاموت و نارنگی، حس و حال تازه و کمی گازدار و شفاف رو میسازه که شما رو یاد طراوت دلنشین اول صبح تابستان میندازه در منطقه ای ساحلی دور از هیاهوی شهر. عطرساز با نگاهی به سالهای ۷۰ میلادی، و تاثیر پذیری از او دو روشا، رایحه ای کلاسیک/مدرن، کژوال، اسپرت لوکس گرا و راحت پوش ساخته.