کالون و روایتی دریایی از دهه ۱۹۹۰: همه چیز در مورد کالون در عطرسازی

هر نسلی سلیقه ی عطری خاص خودش رو داره. در مورد عطر هم مثل مد و سبک زندگی، در هر دوره ای دسته ی خاصی از عطرها به اصطلاح تو بورس بوده و هست. برای دهه ۱۹۹۰ یکی از بزرگترین گرایش ها به روایح خنک و فِرِش و هندوانه مانند بود که ماده ای به نام کالون در راس اونها قرار داشت.

کالون چه بود و از کجا پیداش شد

یک ماده اولیه به اسم کالون ۱۹۵۱ (Calone)، به تنهایی مسئول ظهور خانواده ی جدیدی از عطرهای آکواتیک شد. این ترکیب رو اولین بار سه فرد به نام های J. J. Beereboom و  D. P. Cameron و C. R. Stephens در شرکت داروسازی امریکایی فایزر در سال ۱۹۶۶ تولید کردند.

قبل از هر چیز باید بگم که اغلب در علم شیمی رایج هست که وقتی در مورد یک موضوع تحقیق میکنند، یک چیز دیگه کشف بشه. برای مثال شیمیدان آلمانی آلفرد باور در تلاش برای کشف ماده ی مشابه با TNT بود که به جای اون به نوعی مُشک مصنوعی دست پیدا کرد.

آلبرت هافمن چندین سال بعد از کشف LSD، در اثر یک اتفاق متوجه ی روان گردان بودن این ماده شد (ماجرای روز دوچرخه سواری ۱۹۴۳).

و در یک مثال دیگه شرکت داروسازی فایزر دارویی برای بیماری ایسکِمی قلب تولید کرد که تاثیرات بسیار مفیدی در نوعی مشکل مقاربتی داشت. این ها فقط مثال های محدودی از اکتشافات ناخواسته هستند.

داستان کشف کالون

اما اجازه بدید ببینیم داستان ساخت این ترکیب از کجا شروع شد.

مثل مواردی که بالاتر مثال زدم، کالون ۱۹۵۱ هم ترکیب تصادفی به دست اومده از آزمایش های شیمیدان های فایزر بود، یا دقیقترش، کارکنان شرکت عطرسازی Camilli, Albert & Laloue (تاسیس شده در گراس در سال ۱۸۳۰) که ابتدا به مالکیت کوتی در آمد و سپس در همان سال یعنی ۱۹۶۳ به گروه کنترل داروسازی فایزر انتقال پیدا کرده بودند.

 در قالب بخشی از پروژه ای بزرگ که هدفش ساخت یک داروی آرامبخش مقرون به صرفه بود، شیمیدان ها با کتون های حلقوی مثل بنزودیازپین ها مشغول به کار بودند که در نهایت هم موفق به ساخت “بنزودیازپین دیازپام” یا ساده تر بگم همون “قرص والیوم” شدند.

ظهور کالون در عطرسازی

اما ممکنه بپرسید حالا چرا این اسم براش انتخاب شد؟ در آزمایشگاه یک سیاست نامگذاری خاصی برای ترکیبات وجود داشت به اینصورت که در ابتدا حتما باید حروف نام شرکت و بعد از اون کلاس بندی خاصِ اون ترکیب و در نهایت عدد سریال می اومد:

Camilli+Albert+Laloue+ketone+=CALone

این ترکیب (متیل بنزودیازپینون) با عدد رجیستری ۱۹۵۱ ثبت شد که تنها ترکیبی بود که به شدت رایحه ی هندوانه داشت.

اما بعد از ثبت این اختراع تا ۲۰ سال بعد از اون، این ترکیب یکجورایی مهجور باقی موند، جدی گرفته نمیشد و به عنوان یک ماده اولیه ی عطرسازی در حاشیه بود.

در کل عمدتاً در ساخت اکورد گلی موگه در مقادیر بسیار جزئی مورد استفاده قرار گرفت. اما دوران باشکوه کالون ۱۹۵۱ جایی شروع شد که در بالاترین دُز خودش تا به اون روز، یعنی ۱/۲% در عطر زنونه ی نیو وست (New West) توسط کمپانی آرامیس و عطار ایو تنگویی (Yves Tanguy) استفاده شد.

در این شرایط بود که دریچه ی تازه ای به سمت عطرهای اکواتیک باز شد. شرکت های مختلف شروع به تولید این ترکیب کردند و نام های مختلفی براش گذاشتند: آکوامور (Aquamore)، کتون هندوانه، اُزونُر (Ozonor)، اُزِاون (Ozeone)، کالون ۱۶۱ و یا خیلی ساده کالون!

در حالت خالص، کالون یک رایحه ی فِرِش، کمی سبز و اُزونیک با کاراکتری صدفی و هندوانه مانند داره. کلوین کلاین در ۱۹۹۱ با به کارگیری ۰٫۸% کالون در عطر Escape به طور رسمی با مُد جدیدی از عطرهای آکواتیک فِرِش موافقت خودش رو نشون داد.

صدها عطر دیگه با برجستگی نُت کالون در بازار سر در آوردن که بقیه نت ها در این عطرها صرفاً به بالابردن جنبه های بویایی کالون، برای مثال ته بوی فِرِش و متالیک (فلزی) می پرداختند.

بعد از یک توجه طولانی مدت ده ساله به این نوع استایل رایحه، تقریباً همه از کالون خسته شدند و سعی کردند با ریفورموله ی عطرهاشون، اون درجه ی “خنکای دریایی” رو کاهش بدند. در بعضی موارد مثل همین Escape کلوین کلاین، حتی کار به از دور خارج شدن اون عطر کشیده شد (توقف تولید).

جایگزین هایی برای کالون

هر ترکیبی که کشف میشه سعی بر اینه به نوعی بهینه بشه. این بهینه سازی میتونه در فاکتورهایی نظیر افزایش ماندگاری و یا اضافه کردن جنبه های بویایی دیگه، برای ایجاد تنوع باشه.

کالون هم از این قاعده مستثنی نبود. مدت زمان طولانی بود که کالون یکه تازی میکرد اما شیمیدان ها هم بیکار ننشستند و تلاش کردند تا هرگونه ترکیب جایگزینی براش پیدا کنند و در نهایت متوجه شدند که اگر بخشی از ترکیب کالون با یک بخش سنگین تر جایگزین بشه (در عکس پایین به جای Y)، ماندگاری رایحه ی به دست اومده، بالاتر خواهد بود. اینجوری بود که ترنسلوزون (Transluzone) به عنوان اولین هم خانواده برای کالون، توسط فرمنیخ معرفی شد.

ترنسلوزون Transluzone علاوه بر اینکه رایحه ی شبه کالون داره به دلیل شباهت ساختاریش به آلدهید لیلی بوی گلی بیشتر و رایحه ی دریایی کمتری داره.

این سبک رایحه رو شما میتونید در عطر Beach Walk از Replica و همچنین Biotherm Eau Ocean از Biotherm ببینید.

کاسکالون Cascalone و آلدولون Aldolone (ثبت شده در ۱۹۹۷) هم توسط شرکت فرمنیخ معرفی شدند. اولی رایحه ای اُزونی آلدهیدی داره که بدون اون جنبه ی صدفی کالون، بویی شدیدتر نشون میده.

آلدولون هم یک نُت آلدهیدی اُزونی هست که خیلی آسون میشه باهاش کار کرد چون اون خواص ناخوشایند کالون (کار کردن با کالون و بالانسش بسیار سخت هست چون ممکنه رایحش بر کل ساختار بویایی عطر غلبه کنه) رو نداره.

آزرون Azurone محصول شرکت ژیوودان هست که در سال ۲۰۰۰ ثبت شد و در حال حاضر به عنوان اُلترازور (Ultrazur) برای فروش در اختیار عموم هست.

این ترکیب هم از نظر ماندگاری و هم پخش شوندگی، قدرتمند هست و در ۲۰۰۵ توسط برند اسکار دلا رنتا در عطر Oscar Marine Spirit با دُز ۰/۰۶% استفاده شد.

یک عطر دیگه که به سختی میشه اونو بدون آزرون تصور کرد، ایتا لیبغ دوغُنژ سیکغیسیون مَنیفیک در ۲۰۰۶ هست که ۰/۰۲۵% از این ترکیب رو در خودش داره.

بین تمام این جایگزین ها میخوام به موردی اشاره کنم که پروفایل بویایی متفاوتی نسبت به کالون داره. کانولین Conoline محصول شرکت کالچووِت (Calchauvet) هست و رایحه ای فنولی^۱، چرمی، زمینی با رگه هایی از سنبل و موگه داره و تقریبا میشه گفت از اون خنکی اُزونی اینجا خبری نیست.

دوتا ترکیب دیگه با شباهت ساختاری مشابه با کالون اما رایحه ی چندین برابر شدیدتر وجود دارند که با اعداد ۱۲۴ و ۲۱۹ در عکس پایین نشون داده شدند. این ها در کل روایح متفاوت تری نسبت به کالون دارند و یکیشون بیشتر آلدهیدی-میوه ای و دومی بسیار سبز و فلزی هست.

با وجود همه ی این توضیحات، حقیقتاً کالون تنها راه مستقیم برای رسیدن به یک عطر “فِرِش دریایی” نیست. اما مثل یک کتاب کلاسیک، گروه بویایی بزرگی رو برای عطرهای آکواتیک شکل داده.

راستی شما چه عطرهای آکواتیک دیگه ای بدون حضور کالون سراغ دارید؟ از شما دعوت میکنم در کانال یوتیوب سمور، دو تا ویدئوی کیوان که در مورد معرفی ده عطر آکواتیک برگزیده ی دیزاینر و ده عطر آکواتیک برگزیده ی نیش هست رو حتما ببینید.

1. فنول ها دسته ای از ترکیبات آلی هستند که در آن ها گروه عاملی هیدروکسیل (OH-) به هیدروکربن های آروماتیک متصل است. منظور از رایحه ی فنولی اشاره به بوی مشخص شیرین، غبارآلود، قیراندود و چرم گونه ی این دسته از ترکیبات است.