یکشنبۀ بارانی – قسمت هشتم: سیب زهرآگینِ باغ ممنوعه

کریستین دیور – پویزن (Christian Dior – Poison)

سال تولید: ۱۹۸۵

گروه بویایی: شرقی گلی (Oriental Floral)

عطار: ادوارد فِلِشیه (Edouard Fléchier)

نُتهای برتر: آلو سیاه، گل مریم، نعنا، توتهای وحشی، بخور، رزین، چوب سدروس، چوب سندل

فصول استفاده: پاییز و زمستان

هربار که توی شلوغی دالانها و راسته های بازار تهران توی جمعیتِ متراکم پی خرید میرفتیم صدای بلند و نخوت بارِ گاریچی که بارش ۲۰ لیتریهای نفت بود ما رو از خُماری حرکت نیمه ارادی توی بازار در میاورد. “نفتی نشی”، و با سرعت گاری رو از بین جمعیت رد میکرد. همه برای اینکه نکنه قطره ای از اون مایع چرب تند بو که هفته ها موندگاری داره بهشون اصابت کنه سریع میکشیدن کنار. این روزها داستان بعضی عطرهای کلاسیک همینطوره.

نوبت این هفته میرسه به زهر معروف کریستین دیور؛ پویزن. عطری که نبایدها در موردش بیشتر از بایدهاست و استفاده ازش براتون به اندازه هدر دادن دوستی و رابطه عاشقانه هزینه برمیداره. این خصیصه اون رو به یکی از منفورترین عطرهای زنونه تبدیل کرده که همه عاشقش هستن… عاشق اینکه ازش بدشون بیاد. عطری که همه دوس دارن باشه اما مال اونا نباشه، یکی دیگه بزنه و اون هم زیاد نزدیک نشینه و زیاد هم نزنه. حکایت عجیبی داره این منفور دوست داشتنی! همه در عین حال که با دست پسش میزنن با پا پیش میکشنش چرا که جذبه و زیبایی زهرآلود و گناه آلودِ این عطر انگار روی نقطه ضعفها و نهانِ انسان انگشت میذاره که هیچکس نمیخواد فاش بشه اما از اینکه این گناه دوست داشتنی تلویحا به شکل رایحه بیان میشه لذت میبرن.

اما خب تو یکشنبۀ بارانی به این فکر نمیکنیم که چه عطری رو معرفی کنیم که مخاطب خوشش بیاد. اینجا ما از تاریخ حرف میزنیم و هر کدوم از این پستهای یکشنبۀ بارانی قطعه ای از یه پازل هستن که به هم ربط پیدا میکنن. ارزش تاریخی دیور پویزن به اینه که این غولِ گل مریم به تنهایی میتونه دهۀ هشتاد و حال و هوای اون روزها رو معرفی کنه و یه جورایی به سمبُل و نماد اون سالها تبدیل بشه – دقت کنین که من همیشه تاریخ میلادی رو ملاک قرار میدم مگر اشاره کنم که دارم از تقویم خودمون حرف میزنم. دیور پویزن تو روزگاری اومد بیرون که عطرهای شرقی قدرت مطلقه بودن و هیچ گروه عطری نمیتونست با تب اون روزهای عطرهای شرقی و متراکم مقابله کنه. پویزن بعد از چند عطرِ دیورِ قبل از خودش که همگی برای اون روزها کسل کننده و قدیمی شده بودن ساخته شد و ناگهان مثل نارنجکی که انداخته باشن زیر میزی که همه کله گنده ها دورش نشستن اوضاع رو بهم زد. تصور کنین بلک افگانو یا لالیک آنک نواغ همین چند سال پیش که بیرون اومدن چقدر سر و صدا کردن، پویزن به همون شدت ساختارشکن و در عین حال زیبایی گرایانه بود.

جدا از اهمیت تاریخی دیور پویزن تو زمینۀ مُـدِ زمانه ش، این عطر اهمیتی تکنیکی هم داره. از بین اولین عطرهایی که با ترکیب خطی (Linear) ساخته شدن دیور پویزن مهمترین و معروفترین و حرفه ای ترین هست. خیلی خلاصه بخوام توضیح بدم، تا پیش از پویزن روشهای سنتی عطرسازی همگی با احتساب سه لایه عطر (شروع، قلب و فرود عطر) ساخته میشدن که اصطلاحا بهشون ترکیبات هرمی میگیم و این سه لایه جداگانه ساخته و بعد ترکیب میشدن. البته جزئیات به همین سادگی هم نیست منتها از بحث ما خارجه. توی ترکیبات خطی که توی سالهای ۸۰ میلادی پا به عرصه وجود گذاشتن عناصر به نسبتهای مشخص با هم ترکیب میشن و به این منوال عطر هم از صفر تا صد تغییرات کمی رو نشون میده و به اصطلاح لینیِر یا خطی میشه. پویزن از این باب که یکی از اولین و شاید اولین عطر ساخته شده با ترکیب خطی هست اهمیت بسیار زیادی توی تاریخ عطر داره.

عنوانی عجیب و نامأنوس (برای اون روزها عطری که اسمش یادآو مرگ باشه چیز آشنا و تجربه شده ای نبود)، شیشه ای بادمجونی رنگ و درپوشی قارچ مانند – که فرم مشخصی نداره و شبیه شیشه زهر جادوگرها توی داستانها هست – و جعبۀ سبز تیره اولین چیزایی هستن که دقت ما رو به خودشون جلب میکنن. و وقتی به رایحه میرسیم چه گلی بهتر از گل مریم (Tuberose) برای القای حس سم؟ بنابراین آقای فلشیه تو این زهر دوست داشتنی ساخته شده از گل مریم رایحه ای نعنایی بکار میبره که حس سبز و خمیردندون مانند به این بوی گلی و آدامسیِ کُشنده بده. این رایحۀ گلی هم آشناست هم یه جوری غریب و شیطانی هست که انگار روی یه سیاره دیگه رشد و نمو کرده.

در ادامه رایحۀ توت های وحشی مقدمه ای رو شروع میکنن برای بازی قدرتمندِ آلو سیاه. این آلو سیاه برای ما ایرانیها خیلی رایحۀ آشنایی داره چرا که دقیقا بوی آلو بخارا هست که توی عطاری ها و خشکبار فروشی ها فروخته میشه. وقتی سلطنت تاریک و شیرین آلو سیاه آغاز میشه یهو آسمون تاریک میشه و ابری سیاه از بخور و روایح چوبی و رزینی و ادویه ای غباری درست میکنن اگه رنگ براش در نظر بگیریم دقیقا رنگ همون شیشه میشه. در ضمن رنگ مایع عطر هم با رنگ شیشه یکیه!

دیور پویزن یک رایحۀ متفاوت، هرزه، تیره و تاریک و جادوگر مأبانه از گل مریم هست که آلو سیاه بهش ماهیتی تاریک و خوراکی و شرقی میده. این عطر موندگاری بسیار بالایی داره و نشر بوش هم انصافا کم نیست. عطری هست به شدت زنونه که تو پایینترین رتبۀ لیست “بهترین عطرهای زنونه که آقایون میتونن استفاده کنن” قرار میگیره. روی زنانگی و ناز و کرشمه ها و بازی های لَوَند زنونه تاکید داره. به من حس بعضی خانومهای سر زبون داری رو میده که تو کمتر از سه ثانیه میتونن اعضای فامیل و اطرافیان رو علیه همدیگه کوک کنن و فتنه به راه بندازن! کمی موذی هست و از همه جا مطرود.

ماجرای نفرت عمومی و متعاقبا تغییر فرمول دیور پویزن (که چیزی از نفرت علیه این عطر کم نکرد) داستانی هست هم خنده دار هم دردناک که از پی بازخوردهای متعدد عموم در مورد این عطر نشأت میگیره. “بوی سوسک کش میده” بیشترین نظری بود که در مورد پویزن تو جوامع اروپایی و آمریکا شنیده میشد. در واقع حق هم داشتن چرا که کمی پس از تولید پویزن این فرمول کپی شد و برای ماسکه کردن بوی ناخوشایند و مرگبار اسپریهای حشره کش ازش استفاده کردن. این رایحه که از خود دیور پویزن کپی شده بود تبدیل به معیاری شد برای قضاوت در مورد منشأ خودش! مسئله اینه که نه تنها پویزن که بقیۀ عطرهای این سری هم کم و بیش با این انگها محکوم شدن. مثلا عطر Hypnotic Poison رو به بوی آبجوی Root Beer تعبیر کردن.

★★★★