یکشنبۀ بارانی – قسمت نهم: بوی سبزِ جنگل

اوبیگان – فوژه رویال (Houbigant – Fougère Royale)

سال تولید: ۲۰۱۰

گروه بویایی: آروماتیک فوژه

عطار: رودریگو فلورس روکس (Rodrigo Flores-Roux)

فصول استفاده: تقریبا همه فصول

یکی از موضوعات مورد علاقۀ من سیر تحولات اجتماعی و تاریخ تو قرن نوزدهم میلادی هست. وقتی این مقوله توی دنیای عطر کنکاش میشه چند موضوع به ذهن میرسه. اگر اولی و ارجحترین موضوع پیدایش نُتهای سنتتیک و تکنولوژی استخراج مواد معطر از منابع طبیعی باشه، بی شک دومین موضوع در امتداد موضوع اول فوژه رویال هست. عطری که توی سال ۱۸۸۲ ساخته شد و به عنوان اولین عطر ساخته شده با مواد سنتتیک و اولین عطر مدرن شناخته میشه.

کومارین (Coumarin) که اسمش از ریشۀ زبان آمازونی درخت تونکا (کومارو) نشأت میگیره رو میشه “مادۀ اصلی رایحۀ دانۀ تونکا” معرفی کرد. در سال ۱۸۲۰ الفرد ووگل (Alfred Vogel) این ماده رو به صورت سنتتیک و تقریبا تصادفی از دانۀ تونکا و یونجه استخراج کرد، که بخاطر قیمت بالا و در دسترس نبودن منابعش به تولید انبوه نرسید. تو سال ۱۸۶۸ ویلیام هنری پرکین (William Henry Perkin) موفق شد کومارین رو از ذغال استخراج کنه و یکسال طول کشید تا اون رو در شرکت آلمانی هارمان و رایمر (Haarmann & Reimer که امروزه به اسم سایمریس Symrise که یکی از غولهای مواد اولیۀ عطرسازی هست میشناسیمش) به تولید انبوه برسونه. کومارین در ابتدا توی علم طب و داروسازی کاربرد زیادی داشت تا اینکه و بعدها توی صنایع غذایی و صنعت تنباکو و توتون هم استفاده شده. اما بخاطر مواد توکسین و آلودگیها و سمومی که توی بدن ایجاد میکنه امروزه توی صنعت مواد غذایی یا استفاده نمیشه یا به درصد بسیار قلیل و ناچیز بکار میره. همچنین درصد استفاده از این ماده توی صنایع دخانیات هم به دلیل مشکلات جدی تنفسی که توی طولانی مدت بوجود میاره، تحت نظارتهای بهداشتی به شدت پایین اومده. (بد نیست بدونین قسمت عمدۀ بوی خوش دخانیات مخصوصا پیپ بخاطر حضور کومارین هست)

زدیم به جاده خاکی یه خرده! داشتم میگفتم که کومارین به صورت سنتتیک ساخته شد تا اینکه تو سال ۱۸۸۲ پاول پارکه (Paul Parquet) از اون برای ساخت عطری برای خانۀ عطر فرانسوی اوبیگان (Houbigant) استفاده کرد. توی این ترکیب پارکه ۱۰% از حجم کلی کنسانترۀ عطر¹ رو به کومارین تخصیص داد و در کنار اون با استفاده از اسطخودوس و نُتهای گیاهی و چوبیِ دیگه بویی شبیه بوی جنگل، سرخس و پوشش انبوه سبز جنگل رو زنده کرد. البته سرخس که این عطر اسمش رو ازش وام گرفته (Fougère Royale به معنی سرخس شاهنشاهی) در حقیقت بوی قابل تشخیص و بدرد بخوری نداره، با این حال برخی فکر میکنن توی این ترکیب سرخس وجود داره. پارکه نه تنها اولین عطر دنیا با استفاده از حجم بالای سنتتیک رو ساخته بود، بلکه با این ترکیب متفاوت شروع عطرسازی مدرن رو با خانوادۀ جدیدی از عطرها هم رقم زد: گروه فوژه (فوژغ). این خانوادۀ جدید سریعا با اسم فوژه رویال ثبت شد. توی دوران ویکتورین (Victorian Era اواخر قرن نوزدهم) که ترکیبات تک-گل و گلی محض به شدت طرفدار داشتن، معرفی عطری مردونه که بویی کاملا متفاوت داشته باشه کار ساده ای نبود و از اون سختتر جا انداختن اون عطر و اون گروه بویایی بود. اما از حق نگذریم اگه عواملِ برند انگلیسی یاردلی (Yardley) – که تو سال ۱۸۷۳، یعنی نُه سال پیش از پارکه، عطر English Lavender رو ساختن -، دست میجُنبوندن الان احتمالا گروه فوژه رو گروه انگلیش لاوندر خطاب میکردیم چرا که انگلیش لاوندر در حقیقت اولین عطر فوژه تاریخ هست که با نُتهای طبیعی اسطخودوس و دانۀ تونکا ساخته شده بود. اما چه افسوس که این عطر بعد از مدتی از تولید خارج میشه و تو سال ۱۹۱۳ با مواد سنتتیک بازسازی میشه و به این ترتیب اریکۀ قدرت رو به فوژه رویال تقدیم میکنه. خنده دار اینجاست که برند انگلیسی Geo. F. Trumper که تو سال ۱۸۷۷ عطر Wild Fern رو تولید کرد هم به نظر میرسه همین غفلت رو کرده باشه.

با راه افتادن و شهرت فوژه این ترکیب با خوانش های مختلف توی برندهای دیگه هم نمود پیدا میکنه که معروف ترین اونها رو میشه Penhaligon’s English Fern و Guerlain Jicky نام برد. اما نباید این حقیقت که از بین این همه رقیب این فوژه رویال بود که با شهرتش مورد پسند مردهای طبقۀ متومل و اریستوکرات اروپا و روسیه قرار گرفت رو هم از قلم انداخت.

اونچه توی اکورد فوژه حرف اول رو میزنه در حقیقت نه خزۀ بلوط و نه لاوندر – یا اگر موجود بود مرکبات – که کومارین هست، که هویت اصلی فوژه رو میسازه. این ماده تو منابع زیادی یافت میشه. از ساقۀ وانیل گرفته تا دارچین و کاه و ذغال و چندین میوه و برگ و چوب دیگه، و به وضوح اولین بویی که به ذهن متبادر میکنه بوی گرم و کمی دَم کرده شبیه علف تازه بریده شده هست. از اونجایی که بوی توتون مانند قدرتمندی هم داره توی ترکیبات تنباکویی مردونه کاربرد زیادی داره و بخاطر بوی کارامل مانندش با ترکیبات وانیلی (مثل وانیل، بنزوئین، صمغ پرو و صمغ تولو) خیلی خوب عجین میشه. بخاطر رایحۀ قدرتمند و موندگاری بسیار بالاش هست که کومارین پاش به قلمرو عطرهای چوبی و کهربایی هم باز شده، و در عین حال قابلیت چند بُعدی و حیرت آور این ماده توی اکورد فوژه هست که باعث میشه ما تصویر جنگلی پوشیده از سرخس رو تصور کنیم.

هر اکورد فوژه دو چهره داره. یک چهرۀ نسبتا گرم و ادویه ای و یک چهرۀ سبز و گیاهی. زمانی که چهرۀ ادویه ای توی یک ترکیب قدرت میگیره اون ترکیب شرقی فوژه (Oriental Fougère) میشه و در صورتی که بُعد سبزش بالا بیاد اون ترکیب آروماتیک فوژه (Aromatic Fougère) میشه. حالا اگه میپرسین چرا فوژه که یه زمانی خودش یه گروه حساب میومد امروز زیر مجموعه دو گروه دیگه هست دو جواب براش وجود داره. اول اینکه حجم کومارینی که پارکه تو اکورد فوژه بکار برده بود از حد استاندارد بهداشتی امروز خیلی خیلی بالاتره. و دلیل دوم اینکه اکوردی که یه زمانی پارکه تحت نام فوژه با برگاموت، شمعدونی، کومارین، خزۀ بلوط و اسطخودوس ساخته بود بین نسل امروز “افترشیوِ کسل کنندۀ بابابزرگ” ترجمه میشه!

پس از سالها خاموشی برند اوبیگانت که به تازگی از نو شروع به کار کرده تو سال ۲۰۱۰ با همکاری عطرساز معروفِ ژیوودان، رودریگو فلورس روکس، و با مشاورۀ روژا داو تصمیم به ساخت نسخۀ ای مدرن با استناد به فوژه رویالِ ۱۸۸۲ کرد.

نسخۀ فعلی یا ۲۰۱۰ گرچه چندان شباهت به نسخۀ اولیه نداره اما وجوه مشترک خیلی نزدیکی رو با اون تقسیم میکنن که بارزترین اونها تاکید روی خلوص اکورد فوژه، تصویرسازی بوی سبز و جنگلی، حجم بالای کومارین و ایجاد فضایی کاملا مدرن هست که بدین منوال حق مطلب نسخۀ اولیه رو ادا میکنه. بنابراین از اینجای مقاله ما در مورد اوبیگان فوژه رویال ۲۰۱۰ صحبت میکنیم و به روفورمولاسیون این عطر هم نمیپردازیم چرا که ورژن فعلی در حقیقت خودش بازسازی یک فرمول فراموش شده هست که دهه ها پیش تولیدش متوقف شده بود.

شروع فوژه رویال یه جایی حد فاصل بین آمواژ برکن مردونه و ایو سه لورن اوپیوم مردونه سیر میکنه. یه شروع ادویه ای، گرم و نسبتا شیرین و کمی تنباکویی و خوشمزه که حس آرامش، کمی شیطنت و پرستیژ میده. مهمترین وظیفۀ عطر اینه که هر بار بو میکنینش شما رو با خاطرات خوب و حسهای خوبتون آشتی بده و فوژه رویال دقیقا همین کار رو میکنه. ساختار نیمه کلاسیک/نیمه مدرنش به من یه حس قدیمی میده که هرگز نمیمیره، تازه میمونه و هر بار که به ذهنم میاد به همون میزان سابق دوست داشتنی هست. توی این عطر خزۀ درخت بلوط حسی سبز و تیره میده. بابونه توش تلخی تنباکو رو یادآور میشه. دارچین و کومارین این تلخی رو تعدیل میکنن. اسطخودوس یا لاوندر حسی روان و سلیس و گیاهی به عطر میده و نهایتا شمعدونی و برگاموت خنکی و تازگی آبدار و خوشمزه ای به این ترکیب آروماتیک هدیه میکنن. در کنار این عناصرِ کلیدی رایحۀ رز، گل میخک، مریم گلی و پچولی رو میشه کم و بیش توی سیر عطر از الف تا ی حس کرد.

شیشه فوژه رویال جدید با برداشت از طراحی های ظریف اواخر قرن ۱۹ مثل کارهای لالیک و باکارات، و با در نظر گرفتن “مدرن گراییِ” این عطر در زمان خودش ساخته شده. موندگاری فوژه رویال روی پوست به طوری که واضح بوش بیاد بالای هفت ساعت هست که این میزان یعنی استاندارد عالی برای یک عطر مردونه. اما رد بو وقتی بینی رو به پوست میچسبونین خیلی بیشتر از این مدت هست، که به مدد اکورد فوژۀ پر و پیمون این عطر صورت میگیره. من وقتی چند ساعت از اسپری این عطر روی ساعدم میگذشت دوش گرفتم و با این حال طوری بوش حس میشد که شک کردم آیا دوش گرفته بودم یا نه! نشر بوی این عطر متوسط هست و زیاد عربده نمیکشه. هر چقدر هم اسپری کنین باز همین منوال رو ادامه میده چون ایدۀ کار یه عطر مردونۀ جنتلمن هست. توی حجم ۱۰۰ میل او دو پغفم (EdP) بیرون میاد و Pur Parfum (پرفیوم خالص) که ممکنه مورد اول رو با قیمت بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ تومن پیدا کنین اما قیمت مورد مورد دوم مطمئن نیستم.

1. کنسانترۀ عطر بین عطرسازها به ترکیب اصلی عطر گفته میشه که الکل، آب، و هیچ افزودنی مجازی بهش اضافه نشده. به عبارتی اونچه پشت جعبۀ هر عطر با عنوان Fragrance یا Parfum درج شده.