اغواگر، عمیق و احساساتی: مصاحبه اختصاصی سمور با فرانچسکا بیانکی

سال گذشته شاهد یکی از بهترین اخبار عطر بودم که دوست نزدیکم، فرانچسکا بیانکی (Francesca Bianchi) که سالها توی زمینه عطر به صورت خود ساخته و با پشتکاری وصف ناپذیر برای کشف دنیای رایحه تلاش میکرد، برند نیش مستقل خودش رو در آمستردام تاسیس کرد. سه عطرِ این عطرساز فلورانسی به سرعت توی فضای مجازی و بین عطربازهای مطرح معروف شد. به بهانۀ حضور فرانچسکا در Pitti Fragranze 2017 و رونمایی از عطر چهارمش ترجیح دادم که این عطرساز و عطر اخیرش رو توسط یه مصاحبه به شما معرفی که با آرمانها و روندی که طی کرده از زبان خودش بیشتر آشنا بشین.

در ضمن تا فراموش نکردم باید بگم که فرانچسکا یه پک سمپل از عطرهاش رو هم به مخاطبهای سمور هدیه میده که از بین کسانی که زیر این پست کامنت میذارن به قید قرعه یک نفر برگزیده و صاحب هدیه میشه.

سمور: سلام فرانچسکا. اجازه بده با یه تشکر ویژه این مصاحبه رو شروع کنم. میدونم که این روزها حسابی مشغول هستی، از یه طرف دخترت که تازه به دنیا اومده و از طرف دیگه عطر جدیدت و راهی که پیش رو داری.

فرانچسکا: باز هم بخاطر لطف نظری که به ساخته های من داری متشکرم.

سمور: به عنوان اولین سوال، خودت رو برای مخاطبای سمور معرفی کن و توضیح بده چطور شد که به دنیای عطر علاقه مند شدی.

فرانچسکا: علاقۀ من به عطر برمیگرده به کودکی. مدتها فکر میکردم اولین عشق من Dior Poison بود وقتی من ۱۴ سالم بود اما اخیرا بخاطرم اومد که من وقتی ۹ ساله بودم عاشق عطر YSL Paris بودم. یه دوست خانوادگی، در عین حال عزیزترین انسان روی زمین، این عطر رو میزد. وقتی ۲۸ ساله شدم کلی عطر داشتم و کلکسیون کرده بودم. همین ایام بود که یه دوست دیگۀ خانوادگی که یه مغازه بامزه پر از روایح و روغنها و اشیای اسرارآمیز داشت به من چند کتاب درباره عطرسازی طبیعی و چند تا اسانس طبیعی داد و پیشنهاد کرد که عطر خودم رو بسازم. پس از سالها تلاش و تجربه و چندتا کتاب درست درمون در مورد عطرسازی من شروع کردم به خرید مواد خام عطر سازی حرفه ای از گراس (Grasse به نوعی پایتخت عطر دنیا در جنوب شرق فرانسه در ایالت Provence). مواد خام درست و حسابی و چند تا ماده سنتتیک کیفیت بالا به من این امکان رو داد که تکنیکهام رو گسترش بدم.

سمور: بین عطر و بو (رایحه) چه فرقی وجود داره؟

فرانچسکا: سوال خیلی جالبیه که من رو یاد انشعاب و تفاوت بین طبیعت و هنر میندازه. وقتی میگم طبیعت لزوما منظورم دنیای گلها و جنگل نیست بلکه منظر وسیع همه وجوه طبیعی و طبیعت، از یه نسیم ملایم و گرم گرفته تا آغوش یک دوست، از رایحۀ یک گل گرفته تا یک چشم انداز دور دست. از طرف دیگه هنر میوۀ خلاقیت و قوۀ درک انسان هست که معمولا – و نه همواره – از طبیعت الهاماتش رو میگیره. برداشت و مطالعه انسان هست از محیط پیرامون. دقیقا این اختلاف بین عطر و رایحه وجود داره.

برخی مواقع طبیعت از هنر دلنشینتر هست اما وقتی هنر ارجحیت پیدا میکنه نتیجه اثری خارق العاده میشه مثل نقاشی های میکلانژ روی سقف کلیسای سیستین یا مثل مینیاتور ایرانی یا مثل تاج محل. به همین منوال یه عالمه عطر بی ارزش وجود دارن که زیباییشون از یک عصارۀ رز ساده کمتره، اما برخی هم هستن که ارزششون از هر رایحه ای توی طبیعت بالاتر هست.

سمور: اولین خاطرۀ بویایی که خارج از دنیای عطر داشتی چی بود؟ آیا اون خاطره بعدها کمک کرد که راهت رو توی عطرسازی پیدا کنی؟

فرانچسکا: خب اولین خاطرۀ بویایی از باغچۀ مادربزرگم میاد. ما یه درخت زیبای ماگنولیا داشتیم، یه درختچۀ انار و یه عالمه توت فرنگی، یه درخت نخل، یه درخت زردآلو، یه درخت هلو، تعداد زیادی بوته گوجه فرنگی، و البته کلی هم گیاهای معطر که لازمۀ آشپزخانۀ ایتالیایی هستن مثل زرماری، ریحان، برگ بو، اُرس…

مادربزرگ و پدربزرگ من اون زمان یه تیکه زمین زراعی هم داشتن و من بوی تند کاه توی اون مزرعه رو به خوبی به یاد دارم. همچنین بوی خرگوشی که مادربزرگ با رازیانه پرورده میکرد و میپخت. یادمه برای اینکه براش رازیانه پیدا کنم همیشه خودم رو به دام گزنه ها مینداختم و بارها گزیده شدم! مطمئن نیستم چقدر اون بوها تاثیر روی ناخودآگاه من داشتن که ذائقۀ امروزی من شکل بگیره اما از اینکه شانس بزرگ شدن توی طبیعت رو داشتم خیلی احساس خوشبختی میکنم.

سمور: عطری هست که همیشه آرزو میکردی کاش تو میساختیش؟

فرانچسکا: مطمئن نیستم. من کارهای خوب دیگران رو تحسین میکنم اما وقتی کارهایی که خودم قراره بسازم رو مرور میکنم، میبینم که ذائقه من باهاشون فرق داره. شاید بتونم بگم آرزو داشتم که سازندۀ Guerlain Après l’Ondée من باشم اما هرگز سعی نکردم از اون عطر الهام بگیرم برای ساخت عطری دیگه.

سمور: تو مرتب سفر میکنی. لااقل تا وقتی که ژینورا (Ginevra دختر فرانچسکا) بدنیا بیاد تا جایی که میدونم زیاد سفر میکردی. آیا این سفرها تو رو توی کسب الهامات برای ساخت عطرات یاری میکنن؟

فرانچسکا: البته، ترکیه و مراکش. هر دو رو دو بار دیدم و هر بار هم ازشون الهامات برای خلق اثر و بسیاری مواد خام بدست آوردم. بین عطرهام که همشون تقریبا شرقی هستن، عطر The Dark Side بیشتر منشأ الهاماتش این دو کشور هستن. هنوز بسیاری ایده ها دارم که باید بسط بدم. ایده هایی که منشا الهاماتشون غرب هست اما من نمیتونم از شرق توی بطن عطرهام دل بکنم.

سمور: این دو کشور نقش پررنگی توی فرهنگ خاورمیانه دارن. به غیر از اونا کشور دیگه ای هست؟

فرانچسکا: باید بگم که اخیرا – بدون اینکه ذره ای از عشقم به شرق کم بشه – دارم روی ایدۀ ساخت عطری کار میکنم که از خاطراتم توی ایتالیا نشأت گرفته. مخصوصا از روایحی که بالاتر اشاره کردم. به عنوان مثال دفنه (برگ بو) و ریحان این اواخر خیلی من رو متاثر کردن. اسانس لاوندر رو به Under my Skin اضافه کردم. جالبه که من از لاوندر متنفر بودم. میخواستم یه جورایی جایگزین کاهی کنم که توی کودکی توی بینی من ثبت شده بود. این شد که فهمیدم لاوندر چقدر نت مهمی هست و چطوری عطرسازهای بزرگ ازش استفاده میکنن.

سمور: توی فلورانس در رشتۀ تاریخ هنر تحصیل کردی. به نظرت تحصیلات آکادمیک ممکنه کمک کنه به رشد روند عطرساز شدن؟

فرانچسکا: یه زمانی بر این باور بودم که هر هنری ابزار و زبان مختص به خودش رو داره، بنابراین هر هنری از مسیری مشخص و مختص به خودش حرکت میکنه. اما این روزا خودم دارم عطرهام رو با دانسته ها و زبان بیان هنرهای تجسمی توصیف میکنم. به عنوان مثال، هدفم همواره اینه که محوکاری (اسفوماتو Sfumato تکنیکی در نقاشی کلاسیک که در اون تصویر گویی در هاله ای مه یا غبار قرار گرفته، مثل مونا لیزا اثر لئوناردو داوینچی) رو توی عطرهام بکار ببرم. یا مثلا این فکر که میشه روایح رو با نورها و رنگها توصیف کرد. چیزی نیست که بشه کاملا به اشتراک گذاشت، فقط یه حس شخصی هست برای توصیف اونچه با زبان سخت میشه توصیف کرد. از طرف دیگه اون وقتها که تحصیل هنر میکردم تلاشهایی هم برای کشف راهی برای توصیف اونچه در زبان غیرقابل توصیف هست داشتم، مثل چیزی که چشم رو نوازش میده اما نمیتونی حست رو بیان کنی. عطر هم همینه، برای بینی ارجحیت داره اما غیرقابل توصیف هست. فارغ از اینها که مربوط به توصیف و درک عطر هستن، اینکه تحصیلات آکادمیک بتونه کمک کنه به کیفیت عطرسازی برای من اتفاق نیفتاده. شاید برای کس دیگه ای اتفاق بیفته مخصوصا اگه توی رشته های مرتبط تحصیل کرده باشه.

سمور: عطرهای برند خودت، Francesca Bianchi، رو چطوری توصیف میکنی؟

فرانچسکا: این رو باید از مردم میپرسیدی! دوستانِ دیوانۀ عطر نزدیک و مورد اعتماد من میگن یه استایل و انسجامی توی عطرام هست که توی همشون قابل تشخیص هست. من فکر میکنم اون امضا یه حس اغواگر، عمیق و احساساتی هست که بدون اینکه متوجه باشم توی همه کارهام بکار میبرم.

سمور: موندگاری و نشر بوی بالا دو فاکتور تاثیرگذار هستن که مشتری عطرهای نیش امروزه بیش از حد بهش اهمیت میده. چه فاکتورهایی رو عطرساز در نظر میگیره تا به حد مطلوب این دو فاکتور برسه؟

فرانچسکا: خب این یه سوال هم سخت و هم سهل هست. خیلی از مردم در مورد فیکساتورها حرف میزنن اما در واقع همچین چیزی وجود نداره. کاری که شما میتونین انجام بدین برای بالا بردن موندگاری عطر اینه که از درصد بالاتری از مواد خامی که حجم فرّار کمی دارن استفاده کنین. وقتی روی یه ترکیب کار میکنم لیست موادم رو بنا به ترتیب فراریت و تبخیر میچینم تا بهم یه تصویر کلی از شروع تا فرود عطر رو بده. مشکل اینجاست که بعضی وقتا شما میخواین یه ماده ای رو بکار ببرین و یه چیزای دیگه رو نه، و بنا به رده بندی که نسبت به فرّاریت مواد در نظر دارین این انتخاب ها دست شما رو میبنده. این یه ترجیح شخصی هست که طراح عطرش رو چطور بخواد بسازه. شما برای رسیدن به موندگاری بالا یا نشر بوی بالا گاهی مجبورین کیفیت رو فدا کنین و از سیالّیت عطر کم کنین. هر چی باشه عطر یه تجربۀ فرّار و موقت هست و این ناپایدار بودنش زیبایی اون هست.

سمور: برسیم به عناوین عطرهای تو. این عناوین خیلی کنجکاوی برانگیز و قلقلک دهنده هستن! چطوری به این عناوین میرسی؟

فرانچسکا: نمیدونم. اما فکر میکنم یه جور استعداد خدادادی توی ساخت اینطور عناوین دارم. این هم باید بگم که از خیلی قبل از اینکه عطرهای خودم رو تولید کنم توی کار نشریات بودم. به عنوان ویراستار کار کردم و موضوع مورد علاقه ام این بوده که چطور میتونم چیزی که میخوام بگم رو به ساده ترین و واضحترین شکل ممکن بگم. من باید متون نویسنده هایی رو ویرایش میکردم که هیچ اهمیتی به مخاطب کتابهاشون نمیدادن و خیلی هم از دنیای دور و برشون مطلع نبودن. این کار به من مهارتهای لازم برای پیدا کردن لغاتی که حسم رو ادا کنن داد. عناوینی که انتخاب میکنم تهییج کننده هستن، درسته اما اون چیزی که در وهلۀ اول بهش اهمیت میدم سادگی و سلیسی اون واژه هست.

سمور: برخی منتقدین عطر مثل لوکا تورین (Luca Turin) اصرار دارن که عطر برای تحریکات جنسی ساخته نشده. در طرف مقابل برندهایی هستن که دقیقا برعکس فکر میکنن. دیدگاه تو در این باره چیه؟

فرانچسکا: دنیای عطر خیلی وسیع هست و هر کس میتونه ایده و عقیدۀ خودش رو داشته باشه. بیشتر ساخته های من از این نظر غنی هستن و میتونن حسهای انسانی رو بیدار کنن. اما این لزوما عقیدۀ من نیست، فقط یه جمع بندی هست از بازخوردها و روندی که عطرهام روی پوست دارن. عقیدۀ خودم بر اینه که عطر میتونه همونطوری باشه که تو دوست داری. و البته من عطرهایی که تعلقی به حسیات شهوانی ندارن رو بیشتر تحسین میکنم. مثلا این اواخر یه چند تا عطر سبز گـُلی کشف کردم مثل بلمان ونت وخت (Balmain Vent Vert) یا وای از ایو سه لورن (Yves Saint Laurent Y). من عاشق ظرافت این عطرا شدم و امید دارم کم کم از این جور ترکیبات چیزی یاد بگیرم.

سمور: این روزا واژۀ نیش به محصولات کیفیت بالا اتلاق میشه. از نظر تو چه فاکتورهایی توی یه عطر اون رو به کیفیت نیش میرسونه؟

فرانچسکا: من زیاد طرفدار این عبارت نیستم. حتی بین دوستان در مورد این عبارت جوکهای خنده داری هم درست میکنیم! اما نیش یه عبارت دم دستی خوب هست که حرفه ای ها خودشون رو در حد برندهای متداول (دیزاینرها) نشون ندن. من عبارت “هنری” (artistic) یا “مستقل” (indie) رو ترجیح میدم. اولی تاکید روی این داره که محصول عطرسازی حاصل زایش خلاقیت و ایده ها و الهامات هست و نه لزوما جبر بازار. عبارت دوم، ایندی، نشون میده که صاحب برند از بند بازار و سرمایه آزاد هست و تصمیمات خودش رو میگیره و از ایده های هنری سر درمیاره.

سمور: این سالهای اخیر بعد از هجوم عود به بازار عطر، امروز هنوز ترکیبات عطر حول ذائقۀ شرقی و روایح شیرین میگرده. به نظر تو این تاکید همه گیر روی این روایح مخصوصا توی عطرهای زنونه برای چیه؟

فرانچسکا: صادقانه بگم، هیچ نظری ندارم. میدونیم که ترکیبات شرقی مرگ ندارن و هرگز از مد نمیفتن. اما اینکه چرا این عطرهای “شکلات فروشی” و شیرین اینقدر همه گیر شدن خارج از درک منه. مثل سالهای ۸۰ شده که همه لباسها اِپُل داشتن (پَد اسفنجی که روی شونه های لباسها قرار میگیره و تو ایران هم مانتوهای اون سالها همینطور طراحی میشدن). معمولا این تِرِندها اینطوری شروع میشن که یکی ریسک استفاده رو به گردن میگیره و شروع میکنه، بعد چند نفر به نظرشون جالب میاد و نهایتا توسط توده پذیرفته میشه و همه جا پخش میشه و نرمال به نظر میاد. دست آخر هم همه دلشون زده میشه. فردا اگه یه شیشه عطر از این دسته توی وسایلت پیدا کنی که نشون میده یه روزی اون رو میزدی ممکنه خوشت نیاد و بندازی دور.

گفتمانی با آقایی داشتم که میگفت فلان عطر (یکی از همین دسته روایح شیرین شکلاتی) خیلی عطر تحریک کننده ای هست. من هیچی برای گفتن نداشتم! اون آقا هم فرانسوی بود و برام عجیب بود که چطور ممکنه یه عطر با بوی شکری سیب برای یه فرانسوی تحریک کننده به نظر بیاد. خب عطری که توسط همه دخترهای جوان استفاده و سریعا همه گیر بشه با خودش حقانیت این که در موردش خوب نظر داده بشه رو میاره.

سمور: “زیر پوست من” (Under my Skin). همین تازگی از عطر جدیدت توی نمایشگاه Pitti Fragranze 2017 پرده برداری کردی. نظر عموم چطور بود؟ پیتی چطور تجربه ای بود؟

فرانچسکا: اوه پیتی! من واقعا خوشم اومد. دو روز اول نتونستم حتی نهار بخوم بخاطر تراکم بالای ملاقات کننده ها. واقعا نمایشگاه عالی هست. کلی نماینده فروش و فروشنده و بلاگر و عطرباز هستن که باید با همه صحبت کنی. من یه خرده نگران بازخوردهایی بودم که قراره سر عطر آخرم بگیرم اما برعکس تصورم واقعا بازخوردها عالی بودن!

سمور: برای ما در مورد این عطر آخر بیشتر بگو. ایدۀ ساخت این عطر از کجا اومده؟

فرانچسکا: ایدۀ ساخت این عطر از تلاشهای من میاد، برای اینکه راه خودم رو توی عطرهای انیمالیک (حیوانی) پیدا کنم. من تقریبا دو سال با نتهای انیمالیک کار کردم. واقعا مجذوب نُتهای حیوانی و روایح قدرتمندشون شدم و سعی کردم که ترکیب خودم رو ازشون بسازم. اما باید این حقیقت رو هم قبول میکردم که اون چیزی که توی ترکیبات دیگران میپسندم لزوما چیزی نیست که دوست داشته باشم خودم بسازم. پس بعد از اینکه ترکیب رو روی بستر چگال و نسبتا شیرین حیوانی چرک ساختم، باید نم نم از قدرتش کم میکردم تا اونجایی که به حجم مطلوبم برسم: یه عطر چرمی، مخملی، کمی حیوانی، پودری و شرقی و ظریف. با استایل و شخصیت من کاملا همساز هست و زمانی رسید که گفتم خودشه. این دقیقا مسیری هست که باید طی میکردم.

اسم عطر از گفتگویی که با یه هنرمند و یه دوست عطرباز داشتم گرفته شده که دوست عطربازم داشت چند تا اتود نیمه تمام قدیمی رو نشونمون میداد و میگفت که عطراش انگار از زیر پوست من بیرون میان به جای اینکه از بیرون روی پوستم اسپری بشن. این ایدۀ “زیر پوست من” توی ذهنم قدرت گرفت و به چیزی رسید که بیشتر از اینکه حیوانی باشه انسانی شد 🙂

قلب عطر از مُشک و مقادر بالایی از کرۀ زنبق ساخته شده. نُتهای حیوانی (کاستوریوم، صمغ لادن و زیره) رو تو اندازه کم بهش اضافه کردم که بوی مُشک بیشتر انسانی جلوه کنه و همچنین ترکیبی ادویه ای بهش اضافه کردم که حالتی تهییج کننده بهش بدم. و نهایتا رز بلغار و گل میخک. پس از کار روی این هستۀ مرکزی، روی فرود عطر کار کردم که با صمغ تولو، صمغ پرو، دانۀ تونکا، و چند نت چوبی که بینشون مقادیر زیادی از چوب سندل میسور رو میتونین حس کنین، استخوان بندیش رو شکل دادم.

آخرین قسمت کار شروع عطر بود. برخی از روایح خیلی زودگذر هستن پس تاثیر کمی روی شکل گیری رایحه دارن، اما در عین حال خیلی روی “اولین حسی که از عطر گرفته میشه” تاثیر بالایی دارن. بگذریم، من گریپ فروت و لاوندر (اسطخودوس) رو بکار بردم که خیلی مولکولهای فرّاری نیستن و میتونین توی بطن کار هم حسشون کنین. لاوندر نقش ریزه کاری رو به عهده داره. من خودم در حیرت بودم که چقدر این نت توی این عطر خوب میشینه و چقدر خوب روشنایی و ظرافت به ترکیب میده.

سمور: برای ختم جلسه یک سوال بامزه دارم! ما هر دو این روزها حس مشترک وصف ناپذیر بوییدن نوزادهامون رو داریم تجربه میکنیم. به نظر من که واقعا بوی بهشت میدن! تابحال به این فکر کردی که بوی ژینِورا رو بسازی؟

فرانچسکا: البته که بهش فکر کردم، البته من متوجه شدم که پوست او با پوست من مشخصات مشترکی داره که من برای ساخت عطر S@x and the Sea ازش الهام گرفته بودم. اما ژینورا به من الهامات دیگه ای داد که قراره توی عطر پنجمم که دارم در حال حاضر روش کار میکنم، جلوه کنه. اسم عطر “Once Upon a Time” خواهد بود. عطری گرم، ادویه ای تاریک، و چوبی که شکلات، قهوه و زعفران توی ترکیبش موج میزنه. به هیچ وجه عطر کودکان نیست اما با برخی از خاطرات کودکی من گره خورده که دلم میخواد به دخترم هم انتقالشون بدم. همچنین میخوام اون خاطرات رو به صورت عطر پیش از اینکه محو بشن ثبت کنم.

بوی توتون پدربزرگم هست، قهوه ای که پدرم مینوشید، ادویه های قطار شده روی رف آشپزخانه، شکلاتی که مادرم قایم میکرد، کُنده های چیده شده کنار شومینه ای که کنارش همه خانواده غروبا جمع میشدن.

فرانچسکای عزیز از اینکه توی این ضیق وقت به مصاحبه سمور بله گفتی و دقیق و کامل جواب سوالا رو دادی متشکرم. امیدوارم، و باور دارم که قدمهای بعدیت هم موفقیت آمیز خواهد بود.

من هم بخاطر این گفتگوی دوستانه و توجهت ممنونم کیوان.