یکشنبۀ بارانی – قسمت دهم: چرم انگلیسی

کرید – رویال انگلیش لدر (Creed – Royal English Leather)

سال تولید: نامعلوم

گروه بویایی: چرم

عطار: اولیویه کرید

برای اینکه ریشۀ کرید رو پیدا کنیم باید سفر کنیم به لندن قرن هجدهم و دوران پادشاهی جرج سوم؛ شاه دیوانه ای که پیش از اینکه مرگ خفتش رو بگیره جنون به سلطنتش خاتمه داد. عطرسازی در اروپا برای قرنها، حتی تا اوایل قرن نوزدهم و شاید تک و توک بعدتر، قسمتی از کار دستکش سازها بود و در حقیقت یک دستکش دوز هم کار با چرم شاموی (چرم ظریف دستکش) رو بلد بود و هم ساختن محلول معطر برای خیساندن دستکش و زدودن بوی متعفن چرم. (برای توضیحات بیشتر مقالۀ گروه چرم رو بخونین)

صنعت عطر و صنعت چرم برای قرنها دست در دست همدیگه جلو میرفتن چرا که بوی ناخوشایند چرم دباغی شده تنها با ماسکه کردن توسط یک رایحۀ قویتر – که معمولا گلی محض بود – نابود میشد. هر چند که احتمال میدم تلفیق بوی چرم و عطر گل بخاطر مواد دباغی چرم همچنان زننده جلوه میکرده، دستکشهای معطر محصولی بودن که همواره در تملک قشر بالادست جامعه قرار داشت چرا که هزینۀ دوخت یک دستکش و ساخت یک عطر برای اون دستکش از رزق و روزی قشر آسیب پذیر بالاتر بود. جدا از عطری که برای دستکش ها ساخته میشد طبقۀ بورژوا میل عجیبی هم به مُــدِ عطرهای گلی محض داشت که قدرت پخش بسیار بالایی دارن و از اونها به عنوان عطر شخصی استفاده میکردن. اما توی همین دوران بود که با نرمتر شدن عطرهای گلی به منظور ایجاد حس باغ و بُستان، اتفاق جالبی افتاد و اون باز شدن جا برای خلاقیت و شیوع عطرهای چرمی بود؛ چرمی که تا اون روز براش عطر ساخته میشد این بار میرفت که زیرمجموعۀ عطر بشه.

با اینکه دستکشهای چرمیِ خیسانده شده تو عطر تقریبا نیم قرن پیش از تولد جرج کوچولوی سوم از مد افتاده بودن و جای اونها رو عطرهای نرمتر و پودرهای صورت معطر گرفته بود، خیلی جالبه که اولین عطر چرمی ثبت شدۀ تاریخ مربوط میشه به بوی دستکشهای شاه جرج سوم که توسط جیمز هنری کرید (James Henry Creed اولین عطرساز و دستکش دوز خانوادۀ کرید) تو سال ۱۷۸۱ ساخته شد و در واقع ادای احترامی بود برای احتشام دستکشهای بوناک چرمی. این رو هم اینجا پرانتز باز کنم که ممکنه تو ذهن شما رایحۀ این دستکشها به شدت مشمئز کننده به نظر بیاد اما برای اون دوران اینطور روایح حیوانی اصلا زننده با بدبو بحساب نمیومدن.

اگر این فرضیه که رویال انگلیش لدر اولین عطر چرمی تاریخ بوده رو بپذیریم، پس هنری کرید یک قرن پیش از کشف و اختراع ترکیبات معطر سنتتیک، توی عصری که عصارۀ هر ماده به صورت طبیعی توی عطر استفاده میشده و اکورد و جایگزین براش وجود نداشته، دست به ساخت عطری زده که مادۀ اصلیش به صورت طبیعی توی عطر وجود نداشت¹. در این صورت عطر هنری کرید یک ساختارشکنی و خلاقیت بزرگ بحساب میاد. و البته این رو هم باید در نظر گرفت که به این منوال احتمالا دستکشهای شاه اولین دستکشهایی بودن که بوی گل نمیدادن بلکه بوی چرم میدادن. البته همه اینها هنوز تو هاله ای از ابهام هست و مطمئن نیستیم ترکیبی که اولیویه کرید ساخته و تاریخ ساختش رو نامعلوم نگه داشته دقیقا از همون فرمولی ساخته شده که هنری کرید ساخته بود یا نه. چرا که شباهت این عطر به چرم پودری شنل (Chanel Cuir de Russie 1924) و عطر مشهور چرمی برند اتریشی کنیژه، تِن (Kniže Ten 1924) واقعا شک برانگیز هست.

امروز دقیقا نمیدونیم اون عطر اولیه چه بویی میداده چرا که این ترکیب تو سال ۱۸۰۵ با دوباره روی کار اومدن نُتهای انیمالیک تغییر داده شد. همینطور نمیدونیم که چرم توی اون عطر که بعدا برای ساختش از قیر درخت غان استفاده شد، آیا اون زمان از ترکیب استیرکس و کاستوریوم بوده یا چیز دیگه ای. اما این رو به وضوح میتونیم ادعا کنیم که اون عطری که امروز داریم ازش استفاده میکنیم بدون شک با عطر اولیه فرق داشته و احتمالا بویی تیزتر و تاریک و حیوانیتر از نسخۀ امروزی روی طلاکاریِ سریرِ سلطنت جرج سوم نشسته بوده.

فرمولاسیونی که اولیویه کرید (نسل ششم کرید) برای این عطر تنظیم کرده شروعی مرکباتی، شیرین و گرم مثل خورشید داره که با نارنگی خوشمزه مقدمه چینی شده. با مقایسۀ گفته های بقیه بلاگرها به این نتیجه میرسم که سمپل من احتمالا از یه بطری قدیمی پر شده و به همین دلیل لایۀ اولیه تا حدی مضمحل شده و اونچه مونده ردی از اون روایح توی شروع هست. برگاموت و نُت ادویه ای – که مطمئن نیستم اما به نظر میرسه میخک باشه – این مقدمه رو کمی به اصل مطلب که رایحۀ چرم هست نزدیکتر میکنن و رایحۀ شیپغ-گرای یاس و بستر پودریِ بنفشه و احتمالا زنبق بالا میان و در کنار خزۀ بلوط فضای صابونی قدرتمندی رو میسازن و اون حس دباغ خونه ای و چرمی رو القا میکنن. برای بهتر حس شدن رایحۀ تلخ و نمک سود شدۀ چرم یه رایحۀ نمکی دریایی شبیه بوی پوست – که دیگه میدونم همه میدونین از چی دارم حرف میزنم؛ بله امبروکسان – به همراه چوب سندل به کمک عطرساز میان تا فوت آخر کوزه گری رو برای این عطر چرمی گـَس و تلخ و شور و گرم به اجرا بذاره. رایحه ای غنی و قدرتمند، تاریک و تیره اما نه آزاردهنده، چوبی و کمی ادویه ای و به شدت صابونی داره که میشه اون رو پدرخواندۀ عطرهای چرم اسپانیایی (Peau d’Espagne که بعدا در موردشون مفصلا صحبت میکنیم) دونست. یعنی دستۀ عطرهای چرمی، به شدت پودری و صابونی با بستری چوبی و نمکی شبیه بوی پوست بدن. البته این رو فقط با فرض اینکه عطر رویال انگلیش لدر اصلی که تو سال ۱۷۸۱ ساخته شده با این نسخه ای که اولیویه کرید ساخته یک رایحه رو داشته باشه، میتونیم ادعا کنیم وگرنه سن عطرهای چرم اسپانیایی از اولیویه کرید خیلی بیشتره!

1. گفتم هر ماده ای به صورت طبیعی اما این رو هم باید بگم که روشی برای گرفتن بوی چرم از خود چرم وجود داره که اون رو توی الکل خیس میدن تا بوش رو بدست بیارن