کاستوریوم چیست

کاستوریوم چیست

پیشتر توی مقاله عطرهای انیمالیک (حیوانی) در مورد کاستوریوم صحبت کردیم و از این نُت تو پستهای متعددی اسم بردیم. کاستوریوم نام ماده ی حاصل ترشحات حیوان بیدستر هست. این حیوان یکی از بزرگترین گونه ها از خانواده جوندگان حساب میشه که بومی مناطق شمالی قاره آمریکا، شمال اروپا و شمال آسیاست و نیمی از زندگیش در آب و نیمی در خشکیه. یعنی یک حیوان نیمه آبزی. برخی منابع برای راحتی کار اون رو سگ آبی صدا میکنن، هر چند این جونده هیچ ارتباطی با خانواده سگها نداره. همونطور که گربه سیوِت اصلا گربه سان نیست! بیدسترها دارای دندانهای جلویی بلند و قدرتمندی هستن و با جویدن تنه درختان و قطع کردن اونها روی مسیر رودخانه ها سد میسازن تا آب بالا بیاد و محیط زندگی و سپر دفاعی این حیوان در برابر کایوت ها، خرس ها و سایر شکارچیان رو فراهم کنه.

قسمتی از مطلبی که در ادامه میخونین ترجمه مقاله ای مرتبط با همین موضوع هست که یک سال پیش در سایت فرگرنتیکا منتشر شده بود.

هر دو جنس نر و ماده این حیوان دارای یک جفت کیسه در نزدیکی مقعد، در ناحیه زیرشکمی، دارن که با اضافه کردن ترشحات این کیسه ها با ادرارشون، حدود و قلمرو خودشون رو مشخص میکنن. مایعی موم مانند و زرد رنگ که در عین حال به این حیوان کمک میکنه تا موهای تنش ضد آب بمونه و اون رو در مقابل سرمای آب ایمن نگه داره. طول این کیسه ها از ۵ تا ۱۷ سانتی متر، و عرضشون از ۲٫۵ تا ۵ سانتی متر متغیره.

کاستوریوم جزو کدوم دسته از نُتهای عطرسازی محسوب میشه

همونطور که پیشتر هم اشاره شد، کاستوریوم جزو اون دسته از نُتهای عطرسازی هست که برای بدست آوردنش، حیوان کشته میشه. شواهد تاریخی نشان از شکار بیدستر (سگ آبی) در اعصار کهن داشته. امروزه هم ساکنین مناطق شمالی قاره آمریکا برای مصارف زندگیشون این حیوان رو شکار میکنن. لذا این حیوان صرفا بخاطر کاستوریوم کشته نمیشه، بلکه از پوست زیبای اون و گوشتش هم استفاده میکنن. با اینکه زاد و ولد بیدسترها در قیاس با خیلی از حیوانات زیاده، در قرن هجدهم میلادی با رونق گرفتن تجارت پوست در قاره مذکور، این گونه دچار افت جمعیت چشمگیری شد تا جایی که در اوایل قرن بیستم گونه ای رو به انقراض شناخته میشد. هرچند امروزه با کنترل جمعیت و مراقبت، جمعیت این گونه به حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون راس رسیده، اما همچنان بسیار کم جمعیت تر از زمانی هست که تجارت پوست راه نیفتاده بود.

اما کاستوریوم در اعصار کهن کاربردی فارغ از مصرف عطری داشت. این ماده به عنوان یک مرهم یا تقویت کننده قوای ایمنی بدن در مقابل بیماریهای خطرناک استعمال میشد. کاستوریوم قابلیتهای ضد-التهاب و میکروب کشی داره. امروزه اما داروهای مدرن این قابلیت رو چند برابر قویتر در اختیار بشر میذارن. به این دلیل قسمت اعظم کاربرد کاستوریوم امروزه به صنعت عطرسازی تعلق داره.

برای ساختن این نُت در عطرسازی به روش سنتی و طبیعی، کیسه های بدست اومده رو خشک میکنن. عضو خشک شده، تیره رنگ و چروکیده میشه. اون رو خرد کرده در الکل نگه میدارن تا به محصول مورد نظر برسن. این ماده رایحه ی بسیار قدرتمند حیوانی، گرم و کمی شیرین و چرم مانند داره و به همین دلیل در عطرهای چرمی، عطرهای انیمالیک و عطرهای شیپغ ازش به وفور استفاده میشه. جدا از عطرسازی در صنعت تنباکو برای رایحه دادن به توتون، و در صنعت زنبورداری برای بالا بردن تولید عسل توسط زنبورها به کار میره. جدا از اینها، مقدار ناچیزی از این ماده تو صنعت بستنی سازی، بُعد خارق العاده ای به مزه و رایحه وانیل میده.

رایحه کاستوریوم بنا به رژیم غذایی حیوان متغیره. بیدسترها موجوداتی گیاه خوار هستن و از پوست درخت، سرشاخه ها و گیاهان تغذیه میکنن. بیدسترهای اروپایی معمولا درختانی مثل توس (birch)، صنوبر (aspen)، بید (willow)، تبریزی (poplar)، و برخی گیاهان مثل نیلوفر آبی (water lilly) و نی مرداب (reed) و لوئی (typha) رو ترجیح میدن. جالبه که بیدسترهای کانادایی از جویدن پوسته درختان سوزنی برگ و مزه تلخ صمغ اونها اجتناب نمیکنن! به همین دلیل کاستوریوم بدست اومده از بیدستر روسی رایحه ای نفت مانند و قیر مانند داره، در حالی که گونه کانادایی رایحه ای کاج مانند و باریجه مانند داره.

حدود ۶۰ ماده در ترکیب کاستوریوم وجود داره که از بین اونها فنولها نقش پررنگتری بازی میکنن و رایحه ای دودی به این ترکیب میدن. رایحه فنول یا اسید کربولیک برای هر کسی که درب قوطی رنگ گواش رو باز کرده و بو کرده آشناست. گواشها – که من عاشق بوشون هستم – بوی فنول میدن. این ماده  برای جلوگیری از کپک زدن نقاشی در طول زمان به رنگ اضافه میشه.

حدود یک قرن پیش از وقتی که نسل این حیوان رو به انقراض گذاشت، عطرسازها شروع به استفاده از جایگزینهای سنتتیک برای بوی کاستوریوم در ترکیب عطرهای چرمی کردن. در این سالها ترکیب عطرهای چرمی با پایه کاستوریوم به شدت رواج داشت. جدا از این با ورود گروه بویایی شیپغ به دنیای عطر، تقاضا برای این ماده بالا رفت. بدین جهت آزمایشات زیادی صورت گرفت و ترکیبات سنتتیک و یا مواد سنتتیک در ترکیب با مواد طبیعی برای شبیه سازی بوی کاستوریوم آزمایش شدن. یکی از بهترین جایگزینها استفاده از قیر درخت توس + دی هیدروکارویول بود. یکی دیگه از این ترکیبات ماده آیزو بوتیل کینولین هست که بوی تلخ چرم میده.

هرچند جایگزینهای سنتتیک به سرعت به مدد امتداد نسل این حیوان میان، اما همچنان استفاده از کاستوریم تا سالها بعد در ابعاد بسیار ناچیز در عطرسازی رواج داره که البته این مقدار از کشتار قانونی بیدستر برای کنترل جمعیت این گونه و جلوگیری از تخریب جنگلها بدست میاد. از نمونه این عطرهای میشه به کابوشاغ از برند گره (Grès Cabochard)، کوروس و اوپیوم از برند ایو سه لورن (YSL Opium, YSL Kouros)، یاتاگان از برند کارُن (Caron Yatagan) و آنتایوس از برند شنل (Chanel Antaeus) اشاره کرد.

گرچه در عصر حاضر عطرهای انیمالیک به قدرت و تعدد سابق تولید و استفاده نمیشن، کاستوریوم (چه طبیعی و چه سنتتیک) همچنان به دلیل قابلیتهای چشمگیری که در ساخت اکورد عود در عطرسازی داره، در هماهنگی با عطرهای عود عربی بکار میره. همچنین در ساخت برخی اکوردهای فانتزی مثل بوی کانابیس (گیاه ماریجوانا) در عطر کینسکی (Kinski by Kinski)، یا بوی سیرک در عطر زینگ (L’Artisan Parfumeur Dzing)، بوی اسب خسته در عطر پو دو بِت (Les Liquides Imaginaires Peau de Bête)، یا بوی آلت تناسلی حیوانی که استحمام کرده در عطر اس-اکس (S-Perfume S-ex) بکار گرفته میشه. از عطرهای دیگه که میشه توشون کاستوریوم رو به خوبی حس کرد، می تونیم به موارد زیر اشاره کنیم:

Amouage Memoir Woman / Beloved Woman / Fate Woman

Mona di Orio Cuir

Nishane Afrika Olifant

Serge Lutens Baptême du Feu

One of Those Sulphur [16S]

Les Liquides Imaginaires Saltus

Zoologist Beaver