بررسی گروه بویایی Citrus (مرکباتی)

گروه عطرهای سیتروس یا مرکباتی در ظاهر ساده ترین عطرها هستن اما از نظر تکنیکی برای بدست آوردن شفافیت رایحه جزو سخت ترینها به شمار میرن. به همین دلیله که اکثر خانه های عطر قدمت دار و اصیل حداقل یک اثر از ترکیبات مرکباتی در مجموعۀ خود برای نشون دادن قابلیتهای تکنیکی خودشون دارن که اون هم معمولا با فاخرترین نامها مثل شماره پلاک فروشگاه یا خیابونی که توش هستن یا حتی نام خود برند شناخته میشه. به عنوان مثال Guerlain Eau de Cologne du 68 که اشاره به پلاک ۶۸ توی خیابون شانزلیزه داره.

این گروه دارای ترکیباتی با نُت غالب مرکبات و شبه-مرکبات هست که همگی گرایش خنک و تابستونی دارن و به دلیل ناپایدار بودن روایح و حجم ریز مولکولیشون، از موندگاری متوسط یا پایینی برخوردار هستن. وجه اشتراک همه کارهای مرکباتی نشاط، سرزندگی، تازگیِ بهاری و تابستونی و حس بی نهایت مثبت و شادشون هست. همچنین در مقایسه با عطرهای آروماتیک مرکباتی ها حضور سبک و بی وزنی دارن که به ندرت پیش میاد کسی رو آزار بدن.

نُتهای غالب تو ترکیبات مرکباتی پرتقال، نارنگی اُنشو و کلمانتین، یوزو، لیمو، بادرنگ، برگاموت، کامکوات، نارنج، گریپ فروت هست. همچنین عناصر جانبی مانند شکوفه مرکبات، عصاره برگ و ساقۀ نارنج (Petitgrain) و عصارۀ بهارنارنج (Neroli) نیز نه تنها در ساختار عطرهای مرکباتی که در ساختار بسیاری از عطرها به خصوص عطرهای شیپغ و کلاسیک مردانه کاربرد بسیار بالایی دارن. از ترکیبات شبه-مرکباتی که در راس ترکیب یا به عنوان شدت دهنده به حالت مرکباتی استفاده میشن میشه به علف لیمو (Lemongrass که علفی استوایی است که بویی شبیه بوی لیمو ترش دارد)، بادرنگبویه (Lemon Balm که نوعی نعنا است)، بِه لیمو (Lemon Verbena که گیاهی دارویی و معطر است و گاه به شربتی که از این علف تهیه میشه به اشتباه لیموناد میگن) و مِی چانگ (May Chang) اشاره کرد.

خانوادۀ عطرهای مرکباتی به یک سررشته و دو زیرمجموعه تقسیم میشن که شامل سه گروه مرکباتی، مرکباتی آروماتیک، و مرکباتی خوراکی-مانند هستن.

1. گروه مرکباتی (Citrus): این گروه که ترکیبی ساده تر نسبت به دو گروه زیرمجموعۀ خودش داره از حالتی Eau de Cologne مانند و معطوف به هدف برخوردار هست که عناصر کمی پیرامون یک یا چند نت مرکباتی مرکزی قرار میگیرن، که گرایش شدیدی به ساده بودن، تابستانی بودن و تاثیر سریع الوقوع حس شادابی و خنکی دارند. به عنوان مثال Hermès Eau d’Orange Verte تولید سال ۲۰۰۹، عطرهای بایردو پالرمو (Byredo Palermo)، تامی هیلفیگر تامی جینز (Tommy Hilfiger Tommy Jeans)، ژو ملون گریپ فروت (Jo Malone Grapefruit)، آکوا دی پارما کولونیا (Acqua di Parma Colonia) همگی از عطرهای این گروه هستن. در برخی از نمونه عطرهای مرکباتی به دلیل استفاده از نتهایی مانند مشک سفید یا چای سبز برای عمق دادن به ترکیب مرکباتی ساده، فضای کلی عطر حالتی شبیه به بوی شوینده پیدا میکنه. در این خصوص عطرهای Juliette has a Gun Gentlewoman، Brecourt Eau Blanche، Frederic Malle Cologne Indélébile نمونه های مثال زدنی هستن.

2. گروه مرکباتی آروماتیک (Citrus Aromatic): در حالی که واژۀ آروماتیک عمومیت وسیع داره، تو دنیای عطرسازی مستقیما به دستۀ خاصی از نتها اشاره میکنه که فضای بویاییشون از یک جنس نیست اما در خصوصیات بسیار مشابه هم عمل میکنن. این دسته شامل بعضی برگها، علوفات (مخصوصا علوفات دارویی)، برخی ادویه جات و سبزیجات میشه. بوی غالب این گروه بویی معمولا خنکه اما توی دوز بالا و متراکم میتونن حس گرمی ایجاد کنن. این دسته نُتها بسیار یادآور داروهای گیاهی (Herbal) و فضای عطاری (Apothecary) هستن. معروفترین نت دسته های آروماتیک لاوندر یا اسطخودوس هست که کاربرد دارویی و خوشبوکنندۀ بسیار بالایی داره و بخاطر قیمت نازلش توی صنعت رایحه و عطر بسیار کاربرد داره. این ماده تو آروماتراپی (رایحه درمانی) از زمانهای بسیار کهن اهمیت حیاتی داشته و داره. از دیگر عناصر میشه به رزماری (اکلیل کوهی)، زیرۀ سبز، تخم گشنیز، نعنا، ریحان سبز، مریم گلی (Clary Sage)، میوۀ اُرس (Juniper Berry)، و گاهی چمن و نت علفی سبز اشاره کرد که ترکیبات متنوع و سبزی هستن که حس علف و علفزار رو القا میکنن. ترکیب این عناصر روی بستر سیتروسی یا مرکباتی فضایی بسیار مفرح و آرامش بخش ایجاد میکنه که بارزترین خصوصیت اون ایجاد آرامش ذهنی و تسلی خاطر هست. عطرهای این گروه در بین کولونها بسیار رونق دارن به دلیل شفافیت و حس تمیزی که رایحه شون ایجاد میکنه[۱]. از بین معروفترین عطرهای این گروه که وسعت پهناوری دارن میشه به این موارد اشاره نمود.

D&G Light Blue Pour Homme, Creed Neroli Sauvage, Clinique Happy for men, Christian Dior Eau Sauvage, Caron Yuzu, Lorenzo Villoresi Acqua di Colonia, Azzaro Chrome, Acqua di Parma Essenza di Colonia, Tom Ford Neroli Portofino, Thierry Mugler Cologne, Moschino Friends, Giorgio Armani Pour Homme, Guerlain Cologne Imperiale, Xerjoff Mefisto, Lalique White.

2. گروه مرکباتی خوراکی-مانند (Citrus Gourmand): این گروه حاصل هماهنگی نتهای مرکباتی شیرین و نتهای شیرین است. لیمو شیرین، پرتقال، نارنگی و باقی مرکبات در صورتی که قند کافی داشته باشند و رسیده باشند در این ترکیب استفاده میشن. البته منظور از قند صرفا رایحۀ این مواد هست که حس رسیدگی میوه رو اهدا کنه نه اینکه خود میوه تو فصلش از میدون بار خریداری بشه! برای قسمت خوراکی مانندش نتهای وانیلی، شیری، کاراملی، کاکائویی و نتهای گُلی شیرین در ترکیب این عطرها بکار میره. فضای کلی عطرهای مرکباتی خوراکی (میشه مرکباتی شیرین نیز نامید) گرایش به زنانگی و دخترانگی دارد. بخاطر تضاد بین تِم کلاسیک مرکبات که گرایش مردونه داره و تِم شیرینیجات که گرایشی دخترونه داره، تعداد عطرهای این دسته نسبتا کمه. میشه عطرهای زیر رو برای نمونه از این گروه معرفی کرد.

MiN New York Magic Circus, Histoires de Parfums 1873, Outremer Cola, Yves Rocher Mandarine del Noel, CK One Shock Street Edition, Tommy Hilfiger Summer Cologne 2002 Men.

[۱]  همچنین اولین عطر اشخاص مشهور (Celebrity) که تا امروز تولیدش ادامه داره عطری از دستۀ ستیروس آروماتیک هست. این عطر تو سال ۱۵۳۳ توسط عطاران کلیسای Santa Maria Novella برای کاترین دی مدیچی (Catherine de Médicis)، ملکۀ ایتالیایی الاصل فرانسویها، ساخته شد که Acqua della Regina نام داشت و امروزه با نام Acqua di Colonia از همین برند تولید میشه. نزدیک به دو قرن بعد از اون جیووانی ماریا فارینا (بعدها وقتی در شهر کُلن آلمان اقامت گزید به نام Johann Maria Farina شناخته شد) در سال ۱۷۰۹ از روی این عطر Eau de Cologne معروف رو میسازه که بعدها در سال ۱۷۹۲ عطار آلمانی ویلهیم مولنس (Wilhelm Mülhens) فرمولش رو بازنگری و ارتقا میده و نام اون رو ۴۷۱۱ Original eau de Cologne میذاره که سالها تحت لیسانس خانۀ عطر آلمانی Mäurer & Wirtz بوده و از سال ۲۰۰۶ تحت حمایت شرکت Procter & Gamble تولید میشه. اما برگردیم به فارینا در کُلن آلمان. در سال ۱۸۰۶ ژان ماری ژوزف فارینا نوۀ نوۀ برادرزادۀ فارینا تجارتخانۀ عطرش رو در پاریس راه اندازی میکنه که بعدها امتیازش رو به شرکت Roger & Gallet میفروشه و انحصار و حراست از فرمول عطر “اودکُـلُـن” به تصاحب این شرکت در میاد. این شرکت فرمول رو به نام خودش با نام Jean Marie Farina Extra Vieille ثبت میکنه که همچنان تولید اون ادامه داره. در حقیقت دو عطر مذکور از دو برند یکی آلمانی و یکی فرانسوی انشعاب و فرمولاسیون همون عطر اصلی هست که روزی توسط عطاران کلیسای دومینیکن فلورانس برای ملکۀ ایتالیایی فرانسه ساخته و دو قرن بعدش توسط یک ایتالیایی در آلمان بازسازی شد.