گروه بویایی Leather (چرم)

خواستگاه گروه بویایی چرمی برمیگرده به چند قرن پیش و استفاده از مواد معطر برای دفع بوی ناخوشایند پوست که برای دباغیش از مواد طبیعی مانند خون یا ادرار یا پهن حیوانات استفاده میشده. این کالا قدمتی دیرین تو تاریخ عطر داره.

استفاده از مواد معطر توی محصولات چرمی امری رایج بین طبقۀ مرفه جوامع پیش از صنعتی شدن قرن شونزدهم اروپا بحساب میومده و دستکشهای چرمی بیشترین مشتریان مواد معطر بودن که بدین طریق دستها بوی ناخوشایند چرم رو به خود نمیگرفتن.

روش همیشگی این عمل، از اونجا که چرم مثل لباس مفعول پروسۀ معطر شدن بوده، به صورت خیسوندن چرم در بطری مادۀ معطر، یا خیسوندن محصول چرمی آماده در عطر بوده. بعدها برای بدست آوردن عمق و غنای بیشتر تو برخی ترکیبات، چرم نه تنها برای خوشبو شدن تو بطری عطر خیس میخورده، که در حقیقت بوی حیوانی اون به ترکیب عطرها بُعدی غریب و تاریک میداده که بعدها سرمنشأ خلاقیتهای بیشماری شد.

حضور چرم در صنعت عطرسازی رنسانسی رو رقم زد و عطارهای اروپایی به سرعت در رقابتی قرار گرفتن تا از این مُد روز که خواهان زیادی داشت نهایت استفاده رو بکنن.

هر دیوان و درباری عطارهای خودش رو داشت و هر عطاری فرمول مختص به خودش رو میساخت و به این طریق دسته هایی از عطرهای چرمی بنا به ترکیبشون معروف شدن (چرم اسپانیایی، چرم انگلیسی و چرم روسی) و دسته های دیگه بنا به مقتضیات مُد جامعه از دور خارج شدن.

بین این ترکیبات چرم روسی طرفداران بسیاری داره و بسیاری از عطرهای معروف چرمی از روی این فرمولاسیون ساخته شدن. برای نمونه عطرهایی با نام “Cuir de Russie” از برندهای Creed، Chanel، Guerlain، و L.T. Piver جزو پرمخاطبترینهای این دسته هستن.

در اوایل قرن بیستم و همزمان با نهضت های فکری مدرنیته و ترقی خواه به دنبال بازتعریف نقش حساس زن در جامعه و رهایی او از چنگ باورهای دینی متحجّرانۀ قرون پیش، عطر Cuir de Russie از برند شنل نماد قدرت زنانه و آزادی اندیشه و همسانی او با مرد شد که ایدۀ ساخت این عطر رایحۀ زنی بود که سیگار میکشید – چنانچه تا پیش از اون سیگار کشیدن زنان در ملاء عام امری نکوهیده بود و چه بسا با برخورد شدید قانون مواجه میشده.

با پیدایش صنعت مواد دباغی شیمیایی و گسترش علم شیمی در این زمینه تولید چرم افزایش و بوی اون نیز نرمتر و کمتر شد اما به دلیل سمی بودن مواد دباغی جدید استفاده از چرم تو ترکیب عطر به صورت طبیعی ممنوع اعلام شد. لذا امروزه با وام گیری از صنعت عطرسازی سنتتیک اکوردها و ترکیبات شیمیایی متنوعی توی لابراتوارها میراث این گروه بویایی رو زنده نگه میدارن. همچنین به دلیل انعطاف بالا و دنیای لایتناهی شیمی، نتهای بسیار متنوع و فرارانی برای گروه چرمی تولید میشن که شامل تعداد زیادی چرم و جیر هستن.

نتهای چرمی سنتتیک تقریبا با هر ترکیبی همخوان میشن و به غنای ترکیب کمک میکنن. چه خوراکی مانند، چه گُلی، چه چوبی، حیوانی، سبز، پودری، مرکباتی، میوه ای یا هر گونه ترکیب دیگه. اما با وجود کهنسالی این ماده در دنیای عطر و با وجود انعطاف پذیری چرم تو ترکیبات معطر، این دسته شامل هیچ زیرمجموعه ای نیست و همۀ عطرای این گروه به طرز ناعادلانه در یک گروه قرار گرفتن: چرم. گروه بویایی چرمی که گاه به اشتباه از زیرمجموعه های گروه شیپغ به حساب میاد خودش دایرۀ وسیعی از عطرها رو تشکیل میده که میتونن گرایش به فوژه ها، شیپغ ها و شرقی ها داشته باشن.

در این بین اما بنیاد Société Française des Parfumeurs گروه چرمی رو به چند دسته تقسیم میکنه. گروه G1 شامل عطرهای چرمی محض هستن، گروه G2 شامل عطرهای چرمی تنباکویی یا گُلی میشن (عموما از همنشینی چرم و گلهای پودری مانند زنبق و بنفشه)، گروه G3 شامل عطرهای چرمی دودی که از ترکیب چرم و نتهای دودی و بخوری، چوبی و تنباکوی طلایی (تنباکویی که تلخه و کمتر آروماتیک شده) ایجاد میشن.

مهمتر از دسته بندی انجام نشدۀ گروه عطرهای چرمی موادی هستند که تو ترکیب عطرهای چرمی بکار میرن. گرچه تعداد بسیار کمی از عطرسازا همچنان از تکنیک خیسوندن چرم تو محلول عطر استقبال میکنن، این روش غیرمجاز شمرده میشه و با قوانین تولید انبوه و شرایط و مفاد بهداشتی IFRA مغایرت داره. لذا دو روش برای احیای رایحۀ چرم در عطر بکار گرفته میشه: استفاده از مواد طبیعی برای فضاسازی بوی چرم، استفاده از مواد سنتتیک. از بین مواد طبیعی میشه به نتهای زیر که تو عطر به عنوان فضاساز چرم استفاده میشن اشاره کرد.

توس (Birch): این درخت با تنۀ سفید و طرح چشم مانند روی تنه ش شناخته میشه. از پختن بدون آب پوستۀ این درخت ماده ای قیر مانند و نسبتا رقیق بدست میاد که بویی قیرگون و تاریک و تلخ داره و به طور سنتی در کشورهایی مانند روسیه، فنلاند و نروژ در دباغی چرم استفاده میشده. عطر Cuir de Russie از هر خانۀ عطری میخواهد باشه (بسیاری از خانه های عطر مطرح مانند Guerlain و Creed و Chanel این عطر رو ساختن)، همواره با این رزین ساخته میشه و در حقیقت یک فرمول استاندارد هست که بلااستثنا قیر توس رو در حد بالا داره. به عنوان نمونه برای عطرهایی که توس توی ترکیبشون نقشی پررنگ داره میشه به موارد زیر اشاره کرد.

روغن اُرس (Juniper) و روغن اُکسیسدروس (Cade): در حالی که برخی گونه های سوزنی برگ میوه های قابل خوراک انسان ندارن، چند گونه از این خانوادۀ گسترده دارای میوه هایی بسیار آروماتیک و خوشبو هستن که برخی از اونا خیلی هم خوشمزه هستن! کِید و ژونیپر (اُرس، سرو کوهی، اردوچ، عُروچ به گویشهای فارسی) و گونۀ هم خانواده هستن که مثل همۀ سوزنی برگها صمغی غلیظ و معطر دارن. صمغی تیره رنگ با رایحه ای تاریک و دودی که بر اثر سوختن بویی شبیه بوی هیزم آتش کمپ تولید میشه. این ماده تو عطرهای چرمی موارد استفادۀ بالایی داره و در ترکیب با صمغ توس (birch) بوی غنی چرمی سنگین و تاریکی تولید میکنه. مادۀ استخراج شده از این گونه های گیاهی تو صنایع مختلف هم کاربرد داشته که پس از انقلاب صنعتی استفاده از اونها رو به افول گذاشته. به طور عموم رایحۀ سوزنی برگها، مخصوصا این گونه ها، دارای ماده ای ضد بید هست که امکان تنفس گونه های مهاجم حشرات رو ازشون میگیره و به همین دلیل تو صنعت مجلّدسازی کتاب بکار میرفته تا از پوسیدن کتاب در طول زمان جلوگیری کنه، در غیر این صورت کتاب که از مواد اُرگانیک کاغذی ساخته میشده سریعا در معرض حملۀ حشرات نابود میشده.

ناقوس گُل (Styrax): این درخت سوزنی برگ و بومی مناطق معتدل مرطوب مدیترانه و آمریکای مرکزی است. بالغ بر سیصد گونه از این خانواده ثبت شده است که معروفترین آنها که در صنعت عطر استفادۀ گسترده دارند شامل دو گروه هستند به نامهای Liquidamber Styraciflua (که از مناطق آمریکای مرکزی مانند هندوراس، مکزیک و گواتمالا میآید) و Liquidamber Orientalis (که از آسیای صغیر میآید و در جنوب غرب ترکیه به وفور یافت میشود). از صمغ این گونهها بنزوئین و استُراکس نیز گرفته میشود که هر دو موادی طبیعی هستند. صمغ این درختان در لایۀ زیرپوسته نه، که در لایۀ نرم چوب بیرونی ایجاد میشود و برای استخراج میبایست پوستۀ درخت را زخم زد تا شیره را بیرون دهد. از این شیره برای بُنمایۀ چرمی با بویی شیرین نسبت به توس و اُرس استفاده میشود. رایحهای غنی و عمیق و شیرین و کمی گزنده دارن.

مُشک سمور آبی (بیدستر Castoreum): مُشک سمور آبی کانادایی و روسی بویی چنان قدرتمند و دفع کننده داره که در حالتی بسیار خفیف شده میتونه بوی چرمی و تاریک بسازه. این ماده که از ترشح غدد زیرشکمی سمور آبی گرفته میشه، به عنوان تثبیت کنندۀ قدرتمند و طبیعی تو عطر بکار میره و رایحه ای تاریک و حیوانی داره که بیشتر از اینکه شبیه بوی واقعی چرم و قیر باشه به بوی شیر سوخته و آسفالت تازه هست. بیدسترهای نر و ماده یک جفت از این غده و یک جفت غدۀ مقعدی دارن که به وسیلۀ ترشحات این غدد و ادرار حیوان، که حالتی ضد آب داره، قلمروی خودشون رو معین میکنن. کاستوریوم در بین مواد حیوانی به تاریکترین عضو انیمالیک دنیای عطر معروفه. گرچه کشتار بی رویۀ سمورها بخاطر تجارت پوست، گوشت و غدد ممنوع اعلام شده، همچنان مقدار کمی از این ماده که از طریق شکار مجاز این حیوان برای کنترل جمعیت اونها انجام میشه، بدست میاد که در بین عطرسازهای طبیعی و عطرهای لوکس خواهان زیادی داره و به قیمت بالایی نیز فروخته میشه.

سایر مواد طبیعی که تو احیای رایحۀ چرم بکار میرن عبارتن از مورت (Myrtle) که تو بعضی ترکیبات بوی گُلی و چرمی مانند نرمی تولید میکنن، لادن سیستوس (Cistus Ladanifer) که رایحه ای دودی چرمی تو عطرهای چرمی و کهربایی تولید میکنن، و کاسیا (Cassie) که از پوستۀ اون برای تولید بوی چرم استفاده میشه. تمامی این مواد طبیعی میتونن تو ترکیبات چرمی در کنار نتهایی مانند تنباکو، نتهای حیوانی، چای سیاه و نعنا هندی بکار گرفته بشن.

در کنار این مواد طبیعی مواد سنتتیک (انسان-ساخت) هم هستن که کاملا تو لابراتوار حاصل میشن. شروع انقلاب سنتتیک تو صنعت عطر از سال ۱۸۸۰ با تولید Quinolines (کوینولین با فرمول شیمیایی C₉H₇N) که موادی با رایحۀ تند چرمی و دودی هستن رخ داد. این مواد سریعا به کمک صنعت مُد عطر سالهای اوایل قرن بیستم شتافتن، وقتی دغدغۀ جدید طراحان پیشتاز مانند Caron و Chanel عطری با بوی زنی که سیگار میکشه بود. این مواد در عطرهای Caron Tabac Blonde 1919، در Chanel Cuir de Russie 1924، Lanvin Scandal 1933، و در عطر Robert Piguet Bandit 1944 بکار گرفته شدن.

جدا از سری مواد کوینولین، مادۀ دیگری که تو ساختار عطرهای چرمی کاربرد بالایی داره جیر (Suederal) است. جیر تو لابراتوار ساخته میشه و در مقایسه با چرم رایحه ای نرمتر، مخملی، شیک، و ملایمتر داره که بویی لَکتونیک (لاکتوز مانند) نزدیک به رایحۀ گل اُسمانتوس و زردآلو رو به نمایش میذاره. برای نمونه میشه عطر Serge Lutens Daim Blond رو مثال زد که به خوبی این نت رو معرفی میکنه.

از دیگر موادی که تو این گروه برای فضاسازی چرم بکار میرن سافرالین (Safraleine) هست که از مشتقات زعفران محسوب میشه و رایحه اش ترکیبی شبیه بوی کفش تازه واکس خورده، گیلاس سیاه و گاز سرمازای یخچال داره. برخلاف انتظار ممکنه فکر کنین زعفران چه ربطی به چرم میتونه داشته باشه. حقیقت اینجاست که زعفران توی آشپزخانه جزو ادویه جات حساب میاد اما توی دنیای عطر جز نتهای چرمی محسوب میشه. جدا از این مواد برخی الدهیدها هم توی ساختن فضای چرمی میتونن نقش داشته باشن.

از بین عطرهایی که برای دستۀ بویایی چرمی وجود دارن این موارد نمونه های خوبی برای معرفی هستن: Bvlgari Man In Black، Amouage Memoir Man، Carner Barcelona Cuirs، Atelier Cologne Gold Leather، Valentino Uomo، Dior Homme Parfum، Tom Ford Tuscan Leather، Van Cleef & Arpels Pour Homme، وDavidoff Leather Blend.