عطرهای وینتِج و دیسکانتینیو شده

دستاورد کلی روند جهانی بازار تو این روزا افت کیفیت تو برندهای متداول (Mainstream یا دیزاینر)، به بن بست رسیدنِ خلاقیت تو برندهای نیش، و ساختارشکنیِ نه چندان همه پسندِ برندهای آرتیزان رو برای ما به ارمغان آورده. تا پیش از اینکه سر و کلۀ عطرهای سلبریتی (Celebrity ستاره های سینما و موسیقی) و فلنکر¹ سازی تو سالهای ۸۰ میلادی پیدا بشه، تراکم بالای بازار رو عطرهایی تشکیل میدادن که امروز بهشون برندهای دیزاینر یا متداول میگیم و مخاطب حرفه ای عطر امروز با اکراه بهش نگاه میکنه. عطرهای این دسته که کیفیت بالایی داشتن با دقت ساخته میشدن و بازاریابیشون با در نظر گرفتن پرستیژ برند با وسواس خاص و تولید ناانبوه برنامه ریزی میشد. به همین دلیل هست که عطری مثل فارنهایت که از تولیدش تقریبا سی سال میگذره هنوز جزو سردمداران و مشهورترین عطرهای مردونه حساب میشه.

پس از ظهور عطرهای سلبریتی که با کیفیت متوسط، تولید انبوه و قیمت نازلتر از عطرهای برندهای مُد ارائه میشدن، رویکرد کلی بازار به سمت رقابت سر پول رفت و به همین دلیل باید از کیفیت میزدن و تو زمان کمتر تولید بیشتری ارائه میدادن. گرچه پیش از این اتفاق سر و کلۀ چند تا از برندهای نیشِ حرفه ای و پیشکسوت مثل L’Artisan Parfumeur (تاسیس ۱۹۷۶) پیدا شده بود، این نهضت که اون موقع اصلا مفهومی نداشت نتونست به عنوان گزینۀ با کیفیت جا باز کنه.

قسمتی از این عطرهای اسطوره ای برندهای متداول که از اون تاریخ تا امروز همچنان تولید میشن هم به وسیلۀ IFRA – که خودش توسط لابراتوارهای رده بالای عطر حمایت و هدایت میشه – محکوم به قطع نسل یا تغییر فرمول شدن. همۀ این موارد دست تو دست هم باعث شدن فردی که تو جوانی عطری مثل فارنهایت میزد امروز تو هیچ عطری به اون حس و حال دست پیدا نکنه. یه جورایی مزه و مفهوم همه چیز فست فودی شده و از رنگ و لعاب افتاد. در پی این گمکرده مخاطب پناه میبره به نوستالژی… این میشه که عطرهای باقی مونده از اون روزها دوباره ارزش پیدا میکنن.

اما ماجرا به همین قشنگی هم نیست و این موضوعِ عطرهای وینتج یا دیسکانتنیو شده² به تب و مُد تبدیل شده تا جایی که به طرزی خیلی فـُکاهی عطرهایی که در زمان تولید خودشون هواخواه چندانی نداشتن، بعد از دی سی شدن (مخفف دیسکانتیو) تبدیل شدن به الماس کوه نور و قیمتهاشون تا ده برابر هم بالا رفته! این ژستِ عجیب غریب رو از کجا پیدا کردیم که عطری که برامون تو درجۀ چندم اهمیت بوده بعد از انقطاع به ردۀ اول اهمیت صعود میکنه؟ طبق یه حساب کتاب سر انگشتی و کمی پرسش و پاسخ از دوستانی که دنبال این دسته از عطرها هستن به نتایج جالبی رسیدم که طبق این اطلاعاتِ میدانی به سه گرایش عمده تو این مقوله منتج شد:

۱- ما به عطرهای دی سی شده به همون دیدی نگاه میکنیم که به کالاهای ضروری موقع جنگ داشتیم. یعنی بگیریم که فردا گیر نمیاد و غنیمته!

۲- به عنوان سرمایه بهشون نگاه میکنیم درست مثل اتومبیل. توی جامعه ما اتومبیل پیش از اینکه وسیلۀ حمل و نقل باشه یه جور سرمایه گذاری به حساب میاد که به کم سود بودنش تن میدیم اما تو شرایط اضطراری مثل النگوی طلای بدون فاکتور میفروشیمش. یه دسته از این افراد خودشون فروشنده هستن و با احتکار این عطرها سود بالایی بدست میارن.

۳- پرستیژ. در دسترس نبودن این عطرها، نایاب بودنشون، کیفیت مرجع و مثال زدنیشون، اونها رو به گزینه هایی ارزشمند در حد عطرهای بسپوک³ تبدیل میکنه و بهشون ارزش گنج وار میده.

قضیه عطرهای دی سی شده به طور عموم در ایران توی این سه گرایش جا میگیره. یعنی دسته ای شیدا و دسته ای سودجو!

حالا نکته اینجاست که آیا واقعا عطری که دی سی شده ارزش این همه دردسر و سرمایه رو داره؟ عطری مثل Jazz و Live Jazz از برند ایو سه لورن یا عطرهای Rush2 و Envy For Men از برند گوچی و عطرهایی مثل Benetton Cold یا CK Man عطرایی نبودند که تو زمان خودشون خیلی اسم و رسم داشته باشند. اما امروز طرفدارایی دنبالشون هستن که حاضرند قیمت بالایی براشون بدند. این در شرایطی هست که بازار عطرهای دی سی شده تجارت تاریکی هست و از این نظر که برندهای سازنده دیگه مسئولیتی در قبالشون تقبل نمیکنند، این محصولات با قیمتهای قرارداری و بازار سیاه فروش میرند و مشتری رسما روی پوست تخم مرغ قدم برمیداره. تازه اگه اصل باشن یا اگه طی این سالها سالم مونده باشن و درست نگهداری شده باشن.

ماجرایی جدید هم به جریان افتاده که جا داره عمیقا بهش فکر کنیم. در حالی که خیلی از عطرهای دی سی شده برای همیشه از بین رفتند یا به ندرت یکی دو تا توی سایتهایی چون eBay و Amazon پیدا میشند، خیلی از اونها سر از بازار عطر خاورمیانه و مخصوصا ایران در میارند اما نه تک و توک بلکه فله ای و دسته ای! شایعات و حدسیات هم مثل همیشه پشت همۀ این ماجراها شکل می گیره. به عنوان مثال “این عطر رو برندش صرفا برای خاورمیانه به طور محدود تولید کرده”. روایت دربارۀ این عطرها زیاده اما هیــــــــــــچ منبع موثقی نمیتونه صحت و سلامت این عطرها رو تایید کنه.

لذا اگر کلکسیونر نیستیم یا قرار نیست با احتکار این عطرا سود کنیم به جای اینکه کلی وقت و هزینه صرف یه چیزی بکنیم که ارزشش رو از جَوی که براش درست کردند به دست میاره، بهتره قدر عطرای خوبی که الان هست رو بدونیم و از اونا لذت ببریم.

1. فلنکر به نسخه های زیرمجموعۀ یک عطر مادر گفته میشه. مثلا عطر Allure Pour Homme از شنل عطر مادر و Allure Sport یک فلنکر هست.

2. واژه وینتج (Vintage) از صنعت شراب سازی وارد گویش عمومی شده و به معنی بهترین محصول سال هست. توی دنیای عطر به عطرهای کیفیت بالا و قدیمی گفته میشه که توی تاریخ تولید اون عطر بهترین کیفیتش رو داشته. این واژه به نوعی به معنی “نسخۀ قدیمی از یک عطر” هم جا افتاده. واژۀ دیسکانتینیو شده (Discontinued) این اواخر جزو متداولترین مباحث بین عطربازها و فرومهای بحث عطر هست. معنی لغوی این واژه به عطرهایی اشاره میکنه که تولیدشون قطع شده.

3. بسپوک (Bespoke) به عطرهایی گفته میشه که عطرساز به طور سفارشی برای یک مشتری میسازه و معمولا قیمت بسیار بالایی دارن.